bohr, max born, paul dirac, werner heisenberg ve wolfgang pauli arasındaki uzlaşı.

derler ki,

biz bu kuantım ile ilgili ancak kendi tahminlerimizi, anlayabildiklerimizi bilebiliriz, bunun dışında hiçbirşey bilemeyiz. yani kuantum anlayışı fiziksel sistem üzerinde yalnızca bizim bilgimizi temsil eder. bizim algıladığımız dünya, yalnızca bizim beynimizdeki bilgilerle varoluyor. herşey algılayanın varlığına bağlıdır.

kuantum mekaniği alışagelmişin dışında bir kavram olması nedeniyle birden fazla yorumla açıklanmaya çalışılır. kopenhag yaklaşımı; bohm yorumu^* ve paralel evrenler yorumu gibi değişik yorumlardan biridir.

niels bohr tarafından oluşturulmuştur. bilinçli gözlemin etkilerini göstermesi bakımından oldukça devrimseldir. heisenberg için fiziksel dünya gözlenen ve gözleyen sistem arasında bir sınır içerir. bohr ise böyle bir sınır olmadığını, iki sistemin bölünemez bir bütün halinde olduğunu söyler. biri olmadan diğerinden söz edilmesi mantıksızdır.

yorumun temeli şudur: bir ölçüm yaptığımızda sistem geri dönülmesi imkansız bir şekilde değişir. ölçme işlemi, ölçülen nesne ve sistem üzerinde bir etki meydana getirir. bu gözlenen nesnelerin tamamlayıcı özellikleri ise aynı anda gözlenemez. bir elektron aynı anda hem parçacık hem de dalga davranışı gösteremez. o anda sadece biri gibi davranabilir ve bu davranışın gerçekliği hakkında bir şey söylenebilmesi için mutlaka bir ölçüm yapılması, doğrudan gözlenmesi gereklidir. aksi halde gerçekliği hakkında bir şey söylemek mümkün değildir.

paradokslara sebep olması ve açıklamakta yetersiz kaldığı konular^* sebebiyle bu yorumun tatmin edici olmadığını düşünenler tarafından oluşturulan çoklu dünyalar ise çok daha zihin bulandırıcı ve rahatsız edici bir yorumdur.

hugh everett'e göre aynı anda birden fazla durum gerçektir. birden fazla gerçeklik ise evrenin olasılıklara bölünmesi yoluyla mümkündür. kopenhag yaklaşımının açıklayamadığı dalga fonksiyonunun indirgenmesi olayının aslında hiç olmadığını, bir seçim yapmak durumunda kalırsa evrenin alternatif evrenlere bölünerek birden fazla gerçeklik oluşturduğunu söyler. alternatif kuantum durumu arttıkça birbirine paralel uzanan evrenler de artacağından sonsuz sayıda evrenden söz edilebilir.

sonsuzluğu tartışılan bir uzayda sonsuz sayıda evren fikri ve elbette bunun kanıtlanmasının veya çürütülmesinin de imkansız oluşu bu yorumun kopenhag yaklaşımı gibi tatlış olmadığını gösteriyor. siz hangisini beğenirseniz seçin işte birini. fringe mesela paralel evrenleri, kuantum dolaşıklığını ve evrenler arası aşk yaşamanın ve bilgi aktarımının mümkün olduğunu söylüyor. ama ben burada sefalet çekerken paralel evrendeki diğer ben saadet yaşıyorsa canım sıkılır.

(bkz: epr paradoksu)
(bkz: schrödinger'in kedisi)^*
(bkz: dalga fonksiyonunun indirgenmesi)

einstein'ın karşı çıktığı kuantum fiziği yorumu. bu alanın takipçileri kabaca derler ki, biz gözlem yapmadığımız zaman kuantum objelerinin durumundan bahsedemeyiz. biz gözlem yaptığımız zaman kuantum dünyayı oluştururuz. gözlemlemediğimiz zaman kuantum dünyasının nasıl olduğunu sormak abesle iştigaldir.

einstein ise haklı olarak, gözlemden bağımsız bir gerçekliğin var olması gerektiğini, kuantum fiziğinin bu haliyle tam olamayacağını söyler.

bugün kuantum fiziğini spekülasyona kaçmadan yorumlamanın yolu budur. ancak bence deneylenemeyecek bir yorum öne sürmek bile, soru sormanın saçma ve yanlış olduğunu öne süren bir yaklaşımdan çok daha evladır.

bugün batı dünyasında felsefe yapmanın tek yolu analitik felsefe haline gelmiştir. aynı sebeple kuantum fiziğinde de hakim görüş (son dönemlerde destekçileri hızla azalmaya başlasa da) kopenhag yorumu olmuştur. bu iki yaklaşımın ortak noktası insanın doğası gereği sorduğu sorulara mantıklı cevaplar veremeyip, bu soruları saçma ve gereksiz olarak tanımlamasıdır. evrenin gerçekliğini anlamak için nihai metodolojiyi ve gücü elinde bulundurduğunu düşünen mevcut felsefi altyapı cevapsız soru bırakmak istemediği için bu soruların anlamsız olduğunu öne sürmektedir. temelde, cevabını bilemediğimiz soruların "tanrı böyle istedi" diye cevaplanmasından hiçbir ciddi fark içermeyen bir felsefi pozisyondur bu.

işte kopenhag yorumu da, er meydanından "salak salak sorular bunlar, kaç yaşındasın sen dalyarak?" diyerek sıyrılmaya çalışmaktadır. ancak salak soru diye bir şey yoktur. gereksiz ve yanlış soru diye bir şey yoktur. var ise, bunu tek cümleyle şak diye gösterebilirsiniz. eğer bir soruya verdiğiniz tek cevap bu sorunun saçma olduğu ise ortada ters giden şeyler vardır.

einstein'ın kuantum eleştirisi medya maymunu olmuş "tanrı zar atmaz" lafzından ziyade kuantum mekaniğinin mevcut yorumunun er meydanını terk etmesinedir. einstein bu açıklamanın saçma olduğunu görüp, kuantum fiziğini henüz tamamlanmamış olarak nitelendirir.

kuantum teorisinin fizikçilerin kafasını bulandırdığı ve paradigmaların çöküş sancılarının yaşandığı yıllarda başını bohr'un çektiği bir grup bilim adamı tarafından ortaya atılmış kuantum fiziği yorumu.

(bkz: copenhagen interpretation)

bu konulardaki en bilinen örneği, bu teorinin dalga fonksiyonlu denkleminin amcası schrödinger öne sürmüştür ve bu hayali örnek ‘(bkz: schrodingerin kedisi)’ ismiyle bilinir: bir kutu içine bir kediyi koyduğumuzu ve bir kuantum olayı (bu örnekte radyoaktif atomun parçalanması verilmiştir) meydana gelirse, zehirli gazın olduğu şişenin kırılmasıyla kedinin zehirlenerek öleceğini düşünelim. kuantum teorisinin kopenhag yorumuna göre bu noktada bir ölçüm yapılana dek kedi, ölü olma ve canlı olma koşullarının çizgisel birleşiminde ((bkz: superpozisyon)) olması gerekir; kutu açıldığında kedi ölü veya canlı durumlarından birine ‘atlar’.

kuantum mekaniği kopenhag yorumu doğrultusunda yapılan her ölçüm, süperpozisyonu (birbiri ile iç içe duran paralel evrenleri, yani alternatif ihtimalleri) çöktürür. (yani bu ihtimallerden birini seçer)

(bkz: laplace'ın şeytanı)

bu yorum kafamı kurcalıyor bu ara, ki arkadaşlar haklı olabilir.

çift yarık deneyini çok daha büyük bir şeyle, mesela misketlerle yapmaya çalışırsak şöyle bir şey ortaya çıkıyor.

üzerinde 2-3 misket yan yana sığabilecek genişlikte şekilde iki yarık olan ince bir levhamız olsun. atıyorum içinde 1000 tane misketin olduğu bir paketi buraya fırlatalım. yarıktan geçen misketler yarık ve kendi enerjilerindeki etkileşimler sebebiyle yine dalga gibi yayılacak. bu da misketlerin dalga özeliği taşıdığı anlamına gelmiyor. aynısını kumları düşünerek de yapabiliriz. yüksek basınçlı içi kum dolu bir topa bir çizik attığınızı düşünün. sonra yan yana iki çizik atın, çift yarık deneyiyle aynı şey olacak.

edit: ayrıca bu dalga fonksiyonu çökmesi fenomenini de açıklıyor.

edit: yarıkların bulunduğu levha kalınsa dalga deseni aralıklarının kısalması veya farklı olması gerekiyor bu hipotez doğruysa. gittim 1 milyoncudan lazer aldım bakalım.

kopenhag kriterleri ile kopenhag yaklasımı^** arasındaki olası bir iliskiyi arastırmayı da kaos teorisine bırakalım bari.

(bkz: oslo görüşmeleri)

(bkz: stockholm sendromu)