uzun uzun yazmak istemedim bu sefer.
kısaca:
öznenin yaptığı işten etkilendiği yani öznenin aynı zamanda nesne olduğu yüklemleri yapan
türemiş fiillerdir.
'-l' veya '-n' yapım ekleri ile türemiş fiil haline gelirler. bu yapım ekleri aynı zamanda edilgen çatı da yaptığı için birbirlerine karıştırılma durumu var gibidir ama biraz dikkat edilirse, edilgen fiille yapılmış bir cümlede -gizli ya da açık-
gerçek özne olamayacağı için aslında kolayca ayırt edilirler.
kaybolan valiz bul-u-n-du. bulan kim belli değil.->edilgen
duruşmada hazır bul-u-n-du-m. bulunan kim? ben. özne belli. hazır bulunan ve bu durumdan etkilenen aynı.-> dönüşlü.
yemekler zamanında hazırla-n-dı. hazırlayan kim/kimler? belirsiz.-> edilgen.
gitmek için hazırla-n-dı. hazırlanan kim?-> o. ->gerçek özne; hazırlanma işini yapan da bu eylemden etkilenen de aynı.->dönüşlü.
ayna kır-ı-l-dı. kıran yani eylemi gerçekleştiren belirsiz. ->edilgen.
söyledikleri sözlere çok kır-ı-l-dı-k. kırılan kim?-> biz->gerçek özne; kırılma eylemini gerçekleştiren de
* etkilenen de aynı.->dönüşlü.
bu örneklerin hepsini ekşi'de okuduğum bir yanlışlık üzerine yazdım.
yazar: "bir aile fotoyu çekindikten sonra.....", "müsade ederseniz ben de çekinebilir miyim dedim....." cümlelerini kurmuştu.
fotoğraf çekilmek mi, fotoğraf çekinmek mi?
türkçede yapılan en yaygın yanlışlardan biri de bu sanırım.
burada kullanılan '-l' ve '-n', her ikisi de dönüşlü çatı yapıyor ve anlattıklarımı düşünürsek teknik olarak her ikisi de doğru gibi görünüyor.
ama değil.
fotoğraf çekinmek çok yaygın bir yanlışlık.
fotoğraf çekinmek diye bir kullanım yok.
çekinmek fiili, evet dönüşlü bir fiil; herhangi bir nedenle bir konuda çekinceli olmak, saygı, korku, utanma vb. duygularla bir şeyi yapmak istememek, kaçınmak
*, cesaret edememek........... anlamlarına geliyor. ve siz bu sözcüğü, fotoğraf çekinmek olarak kullanırsanız bu yanlış hatta komik olur. sanırım bu kullanımın nedeni türkçenin '
ağız' özellikleriyle ilgili. ve yerel olarak öğrenilen kullanımlar, yanlış da olsa, kişiler bunu kolay kolay değiştiremiyorlar.
-----------
(en kısası bu kadar oldu.)
-----------
devam edecek