nicolas vatin'in sultan djem isimli fransizca kitabinda latinizasyonu yapilmis, sultan cem'in hayatinin anlatildigi bir eser. cem sultan'in cok cok yakininda oldugunu dusundugum biri tarafindan kaleme alinmis.

elimde eserin, ahmet ihsan ve surekasi tarafindan 1914 tarihinde yayimlanmis olduguna dair bilgi olmasina ragmen, esere ulasmam mumkun olmadi. bu yuzden, yapacagim alintilar icin, nicolas vatin'in latinize ettigi metni esas aliyorum.

haydi, buyrun:

hasta yatağında cem sultan’ın ettiği duadır:

“ya rabb, eger bu kafirler beni bahane edüb ehl-i islam üstine huruc etmek kasdın ederlerse beni ol günlere erüşdürme, canumı kabz eyle^*”

bu duanın ardından, dar-ı bekaya irtihali gerçekleşir:

“kendü üstine du’ası müstecab oldı ol gece ki tis’ami’e yılınun cemazie’l-ulasınun yegirmi tokuzuncı gecesi ki seşenbe gecesiydi sehar vaktinde şahadet arz ede ede can teslim etdi (inna li-llahi ve inna ileyhi raciuna üşde dünyanun hali budur^*)”

defin işlemleri şu şekilde gerçekleştirilmişdir:

“hele bari küffar muttali olmadın def’ice su ısıdub celal beg su koyuyub kapucıbaşı sinan beg yüyüb kendü dülbend ile kefenleyüb anda hazır olan halkından altı yedi nefer kişi cema’at olub namazın kıldıklarından sonra riga fıransaya haber olmış hayli matem etmişler bir nice tabibler göndermiş, için pak etdiler. içini bir kutı içine koyub riga ki pulya begidür bahçesinde defn edüb bir müşemma’a sarub bir kurşun tabuta koyub kapucı başı sinan begi ve çeşnigirbaşı ayas begi üzerine hafız kodular. zira kafirler demişler ki eger siz buno muhkem saklarsanuz hüdavendigardan maksudınuz gibi fülûri alursız amma üzerine müvekkel sinan beg ile ayas begi kon ki meyyit buyıdıgına inanmaga ihtimal vardur, bunlar müvekkel olıcak elbette inanurlar, zira küçükden begün hafızı bunlardur.^*”

y. hakan erdem'in son haftalarda karar gazetesindeki köşesinde ele aldığı eser.

(bkz: vakı‘at-ı sultan cem)
(bkz: kitab-ı cem sultan)
(bkz: gurbetname-i cem sultan)

cem sultanın hayat hikayesini ve meceralarını anlatan kitaptır. yazarının kim olduğu bilinmese de avrupa seyahati sırasında onu her daim izlemiş olması dolayısıyla, bu kişinin cem sultan’ın hizmetinde çalışan birisi olduğu düşünülebilir.

müellifin savoia dükalığı’nın sınırlarını karaman memleketi ile karşılaştırması ve her ikisini eşdeğer görmesi onun bu bölgeden olduğunu gösteren işaretlerden biridir.

paris nüshasının sonunda hristiyanlık dinini tartışması ve muhkem konuları tarih ve dini kitapları kaynak göstererek bu dinin tahrif edilmiş bir din olduğunu kanıtlama çabaları ise onun derin bir din ve tarih bilgisine ve çok kültürlü bir kimliğe sahip olduğunu gösterir.

eser dikkatle incelendiğinde adı bilinmeyen bu yazar büyük bir olasılıkla mısır seferinden sonra şehzade cem’in yanında yer almış, ekim 1483-temmuz 1487 tarihleri arasında ondan ayrılmış biridir.

bu kaynağa bağlı olarak şehzadenin biyografisini özetlemek gerekirse şunlar söylenebilir. sultan mehmed’in üçüncü oğlu olan şehzade cem, 23 aralık 1459 tarihinde edirne’de doğdu. konya’da sancakbeyliği yapan cem, babasının ölümünden sonra ağabeyi bayezid’le giriştiği taht mücadelesinde yenilerek ilk önce kahire’ye daha sonraki savaş denemesinin akabinde ise saint–jean şövalyelerinin memleketi olan rodos adasına kaçtı. orada bir hükümdar olarak karşılandı. ne var ki çok geçmeden rodos şövalyelerinin esiri haline geldi.

eylülde, savoia (savaya) dükalığına gönderildi. fransız kralının izni ile 1484 yılında şövalyelerin başı pierre d’aubusson’un memleketi olan limou-sin’e (limozûn) yerleşti.

birkaç katolik kral cem sultan’ı elde etmek istedi ancak papa vııı. ınnocentus tarafından himaye altına alınıp 1489 yılında roma’ya götürüldü.

fakat fransız ordusu italya’ya girdiğinde, kral vııı. charles onu yanına aldı. kralla birlikte napoli’ye giderken yolda hastalanan cem sultan, 24 şubat 1495’de napoli’de öldü.

cenazesi 1499 yılında anadolu’ya gönderilerek kardeşi mustafa’nın bursa’daki türbesinde defnedildi.

çok tartışılan cem sultan hıristiyan mıydı sorusunun cevabı da kitaptaki şu bölümdür.

papa vııı. innocent, ona “eğer hıristiyanlığı kabul edersen bütün avrupa sana yardım edecek, arzuladığın saltanata sahip olacaksın” teklifini getirir. cem sultan, her zaman olduğu gibi mağrur, şerefli, asil, cesur karakteriyle “ben size mısır yolunu söylerim, siz bana bâtıl dersiniz. insana kendi dininden başkası bâtıldır. dinimi cihân saltanatına vermezem” (vakıat-ı cem sultan: 23) der.

kaynak: h. mustafa eravcı - “kitab-ı cem sultan” ve güney batı avrupa (frengistan) link