bu konuda birbirinden ayırt edilebilen beş artı bir milliyetçi söylem vardır. bunlar;
kemalist (resmi) milliyetçilik: ulusun inşası ve ebediliği misyonuna odaklıdır. ittihat ve terakkiden müdevver, 1925’ten itibaren tek parti dönemi chp’since temsil edilmiş. yıllar içinde anayasa metni dahil devletin ruhuna sızmıştır.
(sol) kemalist milliyetçilik: vatan ve vatandaşlık bağına dayalı bu milliyetçilik, modern ulusu laikliğin ve bağımsızlığın tarihsel öznesi olarak görür. bu söylem geçmişte
kadro hareketi,
yön hareketi ve
milli demokratik devrim (mdd) hareketleriyle sürdürülmüştür. günümüzde ise, esas olarak chp ile ve mdd çizgisinden evrilmiş kimi siyasal hareketlerce temsil ediliyor.
medeniyetçi milliyetçilik: batıcı, liberal bir perspektifle kurulan güçlü bir kapitalizmi milliyetçiliğin temel hedefi ve ulusun güvencesi olarak görür/gösterir.
prens sabahattin ve
hürriyet ve itilaf fırkası’ından itibaren, cumhuriyetin kurtuluş yıllarından çok partili döneme geçene kadar resmi milliyetçilikle bazen ayrı bazen ittifak içindeki
demokrat parti,
adalet partisi,
anavatan partisi çizgisidir. halen bağımsız bir siyasi akım olarak varlıklarını sürdürememektedirler. ana gövde mevcut siyasi partiler içinde parçalı vaziyettedir.
ırkçı milliyetçilik: ırkçı-etnisist milliyetçiliğin kaynağı türkçü-turancı akımdır. türklüğü kültürel etnisite temelinde tanımlar.
yusuf akçura’nın
üç tarz-ı siyasetinde tanımladığından itibaren
ittihat ve terakki içinde, kapatılana kadar
türk ocakları’nda, 1932-39 arası chp’de, 1940’lı yıllarda
turancılıktan 1960’lı yıllarda
mhp’ye devrolunan/temsil edilen çizgidir.
muhafazakar milliyetçilik: dini ve geleneği asli unsur, milliyetçiliğin yeniden inşasının temeli olarak görür. keza, üç tarz-ı siyasetin islamcılığı
said-i nursi,
osmanlı ahrar fırkası ile temsil edilen bu çizgi varlığını, cumhuriyet döneminde alınan önlemlerle uzun yıllar bağımsız siyasi hareket olarak ortaya çıktığı
milli nizam partisi dönemine kadar gizlenmek zorunda kalan tarikatlar ve chp dışındaki siyasi partiler içinde sürdürmüştür. günümüzde, sığındığı siyasi anlayışları da içine alarak 13 yıldan bu yana iktidardadır.
kürt milliyetçiliği: osmanlının son döneminde yükselen milliyetçilik akımları arasında boy gösteren kürt milliyetçiliği
kürt teali cemiyeti ve kürt aydınlarının etrafında toplandıkları benzeri teşkilatlarda seslendirilmeye başlanılmıştır. son osmanlı meclisi mebusanı’nda kabul edilen
misak-ı milli kararı ile yeni türkiye’nin kurtuluş ve kuruluş döneminde (dersim bölgesinde balfour deklarasyonuna göre talep edilen bağımsızlık dışında) kurucu unsur sıfatıyla türk milliyetçiliği ile ittifak etmiş; 1924 anayasası ile süreçteki bütün hakları iptal edildiğinden isyanlar şeklinde başlayan süreç 1938 yılında kanla ve sürgünlerle bastırılana kadar sürmüştür. 1950’lerin sonundan itibaren ülkede ve sürgünde kurulmuş kürt partileri içinde kendini ayrılıkçılık yönüyle, 60’lı yıllarda yükselen sol akımlardan da etkilenerek kendini
tip ve
ddkd/
ddko benzeri hareketlerle birlikte mücadele yönüyle ifade etmiştir.
toplumsal siyasi harekete 1971’de askerin ikinci müdahalesi ve mdd çizgisindeki ,’sol’ hareketlerin kemalizme yönelmesi ile kürt milliyetçiği üniversiteli aydınlar öncülüğünde kurulan ve etrafında toplandıkları yayın organı dergiler adıyla anılan örgütlenmelerle türk solundan ayrılmışlardır. bu süreç on yıl sonra önce ayrılıkçılık temelinde silahlı bir kalkışmaya, arkasından mahkum liderinin tezleriyle konfederalizmden, bugün demokratik cumhuriyette birlikte yaşamaya kadar gelmiştir. kürt milliyetçiliğinin muhafazakar kanadı, silahlı çatışma döneminde esas yönü temsil eden
pkk ve kurdurduğu örgütlere karşı kendinin kullanılmasına müsaade ettiği ve içinde hesaplaşmalar nedeniyle epey zayıf düşmüştür. bugünlerde yeniden yapılanma gayreti içindedirler. ayrılıkçı çizgidekilerin etkileri ve ülke içinde dayanakları çok azdır.
bu milliyetçiliklerden hakim milliyetçiliği temsil eden ilk beşi birbirleriyle hem alışveriş ve hem de rekabet içindedirler. silahlı kanadının benimsediği ve desteklediği kemalist milliyetçilik benzeri inşai kürt milliyetçiliğinde ise kapsayıcılık, baskınlık ve rekabet esas yöndür.