sudan'da 19. yüzyıl sonlarının önemli olaylarındandır. 1882'de mısır'a yerleşen ve buradaki hıdivi kontrol altına alan ingilizler, dolayısıyla o dönemde mısır'ın kontrolü altında olan sudan'ı da nüfuzlarına almışlardı. 1870'li yıllar boyunca hıdivlik yöneticilerinin kötü yönetimi ve yolsuzluğu nedeniyle artmış olan huzursuzluk 1885'te başarıya ulaşan yabancı karşıtı bir isyan şeklinde patladı. taraftarlarınca "mehdi" olarak adlandırılan muhammed ahmed ibn abdullah liderliğindeki isyancılar başarılı oldular ve ingiliz komutan general gordon'u öldürerek hartum 'u ele geçirdiler ve sudan'a hakim oldular.

isyancılarla baş edemeyen ingiliz ve mısır hıdivi kuvvetleri sudan'dan çekildiler ve sudan'ı isyancılara terkettiler. ibn abdullah 1885'te tifüsten öldü. ancak "halifesi" olarak abdallahi ibn muhammed yerini aldı ve yönetime hakim oldu; "ensar" adını verdiği valileri ile sudan'ı yönetmeye başladı.

1885-1899 yılları arası sudan tarihinde "mehdi dönemi" olarak geçer. bu dönemde bir süre için "mehdi ordusu"nun yenilmezliği yönünde bir imaj oluştu. bu güçler etiyopya'ya (1887) ve belçika ve italyan sömürge bölgelerine de seferler düzenlediler. etiyopya içlerine biraz ilerlediler ve üzerlerine gelen (1889) etiyopya ordusu, başındaki imparatorun da ölümüyle başarısız olup geri çekildi. belçika ve italyan sömürgelerine yaptıkları akınlar ise durduruldu (1893'te o zaman italyan sömürgesi olan eritre üzerine yaptıkları saldırı başarısız oldu ve italyan güçleri mehdi güçlerini etiyopya'dan çekilmeye zorladı). 1889'da mısır'a düzenlenen sefer ise yenilgiyle sonuçlandı ve bu olay "mehdi kuvvetleri"nin yenilmezliği efsanesine son verdi.

1890'larda ingilizler belçikalıların ve fransızların bölgeye sızacağı endişesiyle sudan'ı (görünürde hıdiv yönetimi altında) tekrar ele geçirme çabalarına giriştiler. 1896-1898 yılları arasındaki askeri harekatları 1898'deki bir galibiyetten (omdurman savaşı) sonra kesin sonuca ulaştı ve 1899'da sudan tekrar ingiliz nüfuzu altındaki mısır'a bağlandı.

sömürgeciliğin bölgede iyice yaygınlaşmaya başladığı bir dönemde sudan'ın 14 yıl hem avrupalı sömürgeciler, hem osmanlı devleti, hem de mısır hıdivliği otoritesinin dışında geçirdiği, hatta komşularını tehdit edebilecek bir durumda olduğu bir dönemdir. 1885'te sudan'a hakim olan ibn abdullah ise katı bir şeriat rejimi uygulamaya çalışmamış, ama otoritesini kabul etmeyenlere çok sert davranmıştır.

bu ayaklanmanın önderi, mütevazı bir aileden gelen ve bir marangozun oğlu olan muhammad ahmed idi. nedense başımıza ne geliyorsa marangoz oğullarından geliyor ya neyse.

kendisini mehdi ya da beklenen kişi olarak ilan eden muhammad ahmed'in ünü, kontrol edilmesi güç bir yangın gibi tüm sudan'a yayılıyordu. sudan, resmi anlamda bir mısır vilayetiydi. kabataslak, bir milyon altı yüz bin kilometre karelik bir alanı kaplıyordu ve çoğunluğu müslüman, dokuz milyonluk bir nüfusa sahipti. lsyancılar, mehdi'yi yakalamak için gönderilen mısırlı askerleri katletti ve püskürttü. zaten o zamanlar osmanlı kahiresinin gücü, hartum'un ötesine güç bela yetiyordu.

ikna ve hitabet gücü yüksek, bilgili, yüz hatları hoş, sıkı fakat nazik bir duruşu olan beklenen kişi (mehdi), yandaşlarına zahmetli ahlaki kurallar dayatmıştı. kendisi 1882'de şu isteklerde bulunuyordu:

"gelin allah'tan af dileyelim. bedenin aşağılayıcı davranışları, şarap ve tütün kullanmak, yalan söylemek, yalancı şahitlik, ailelere itaatsizlik, eşkıyalık, başkalarının zararını tazmin etmeme, alkışlamak, dans etmek, bakışlarla uygunsuz işaretler yapmak, ölen kişinin yatağında gözyaşları dökmek ve feryat etmek, iftira etmek, gıybet ve yabancı kadınlarla beraberlik gibi tüm kötü ve yasaklanmış alışkanlıkları terk edelim! kadınlarınızı terbiyeli bir şekilde giydirin ve bilinmeyen kişilerle konuşmamaları konusunda dikkatli olmalarını sağlayın. bilin ki bu prensiplere aldırmayan herkes, allah'a ve onun peygamberi'ne itaat etmiyor demektir ve şeriata göre cezalandırılacaklardır!"

tetikteki ahlak polisi ahmed günahkarları hemen cezalandırıyordu. günahkarlar idam, kol ve bacaklarının kesilmesi ya da kırbaçlanma riskiyle yüz yüzeydi. ilk başta kılıç, mızrak ve sopalarla silahlanan mehdi' nin yandaşları, onun ''kafir türkler'' diye alay ettiği mısırlıları bozguna uğratırken yaşadıkları huşu, korkuyu daha da güçlendirdi. hayırlı bir şekilde, sudanlıların "yol gösterilmiş kişinin yıldızı" olarak isimlendirdikleri büyük bir kuyruklu yıldız, 1882'de doğuda gökyüzüne yükseldi. uyuşuk kahire yönetimi, sonunda kendine geldi ve hindistan ingiliz ordusundan emekli general william hicks kamutasında alelacele seferber edilen bir birliği, güneye doğru yola çıkardı. kahire'yi dehşet içinde bırakacak biçimde, hicks ve birliğinin büyük bir bölümü, eyaletin başkenti el ubeyid'in 50 kilometre güneyinde, shaykan'da boğazlandılar. mehdi'nin keskin nişancıları, yanıltıcı bir geri çekilmeyle, hicks'in 7.000 piyade, 1.000 süvari ve 5.000 develik ordusu ile birlikte kıymetli toplar ve bir ordugah grubunu içeriye doğru çektiler.

bu ölümcül günün hikayesi, daha sonra, ingiliz subaylardan biri tarafından tutulmuş eski püskü bir günlükte bulunacaktı:
"general (hicks), müziğin bizi biraz canlandıracağını umarak bandonun çalması emrini verdi. fakat bando, dört bir yandan gelen mermiler nedeniyle sustu; develer, katırlar ve insanlar sürekli yere düşüyordu; bizler hepimiz bir yere sıkıştık, böylece mermilerin isabet etmesini engellemiş olduk. yorgun ve bezgin durumdayız, ne yapacağımıza dair hiçbir fikrimiz yok. bugün pazar ve sevgili erkek kardeşimin doğum günü. tanrım, keşke oturup onunla bir saatliğine konuşabilseydim.mermiler daha sık yağıyor ... " cümlenin ortasında, günlük son buluyor.

sudan daki kuşatılmış birliklerini kurtarmak için ingiliz general charles george gordon görevlendirilir. 1884 şubat ayında hartum'a coşkulu bir karşılama ile varır. ama islamcı kuşatmacılar iyice çemberi daraltmışlardır.

ilkbaşta kurnaz ingiliz diplomasisi deneyerek mehdi'ye kırmızı onur kuşağı ve fes gönderir; daha sonra da kendi vilayeti olan kordofan' ın sultanlığını teklif eden bir mektup yollar. mehdi'nin cevabı ise şöyledir: "bil ki ben, beklenen mehdi'yim; allah'ın havarilerinin varisiyim. bu yüzden ne sultanlığa ne kordofan'ın ya da başka bir yerin krallığına ne de dünyanın zenginliğine ve onun kibirine ihtiyacım var. ben
allah'ın bir kuluyum ... bize yolladığın hediyelere gelince; allah seni iyi niyetinden ötürü ödüllendirebilir ve sana doğru yolu gösterebilir ... bununla birlikte sana kendimiz ve ahireti arzulayan yoldaşlarımız için, uygun bulduğumuz kıyafetleri yolluyoruz." (mehdi, gordon' a, bir jalaba ve dervişlerin giydikleri gömlek benzeri yamalı bir giysi göndermişti.)

ocak 1885'te, ingiltere'nin korktuğu başına geldi ve dervişler, eğri kılıçlarıyla şehrin her yanını ele geçirdi. güvenilir kaynaklara göre, gordon, "seni lanet adam, ölüm zamanın geldi!" diye bağıran dört devasa mızraklı saldırgan tarafından sarayın basamaklarında katledildi. gordon'un kellesi, zafer kutlamaları içinde mehdi'ye sunulmuş; ardından ise küçümseme maksadıyla ve çaylaklara yem olsun diye çatallı bir dala asılmıştı.

teee 1898'e gelindiğinde ingilizler general gordon'un kellesinin intikamını omdurman savaşı ile alacaktır...