basitçe bir olay, kendisini oluşturan koşullar altında o sürecin kendisinden zorunlu olarak ortaya çıkmıyorsa o olay rastgeledir deriz. haliyle olasılık ile yakından ilişkilidir. yani o olayın gerçekleşmesi zorunlu değil, olasılıklara bağlı ise bunu rastgele olarak tanımlarız.

rastgelelik nedenselliği ihlal etmez. sadece o olayın oluşmasının birden fazla yolu var ise o olasılıklardan bir tanesinin nedenselliğe göre gerçekleşmesidir. haliyle altında yatan nedensel yasanın olup olmaması onun rastgele olduğunu değiştirmez.
o olay ancak ve ancak kendisini oluşturan koşullar altında o koşulun zorunlu doğurduğu bir olay ise rastgele olmaktan çıkar. olasılıklardan düşük olanın, ihtimal verilmeyenin gerçekleşmesine halk arasında mucize denir.

rastgelelik de zorunluluk da değişmez değildir. bir koşul altında zorunlu olarak gerçekleşen bir olay; başka bir koşul altında rastgele olabilir.

rastgele gerçekleşen olayları zorunlu olaylara göre daha temel olarak değerlendiriyorum. öyle ki burada istatistik devreye giriyor.
brown hareketini düşünelim. moleküller rastgele yukarı aşağı yönlü hareket ederler. her biri kendi koşulları altında belirli bir yasaya göre hareket etse ve hepsi aynı moleküller olsa da kendilerine etkiyen ufak farklı koşullar sebebiyle farklı yönlere gidebilirler. totalde ise kutunun içindeki gaz topluluğu istatistiki olarak aşağı doğru bir yönde hareket eder. çünkü yer çekimine uyarlar.
bu noktada istatistiki birikim daha üst düzeye göre (gazın hepsi için) zorunluluk oluşturuyor. tıpkı entropi gibi, zamanın oku gibi, bilinç gibi istatistiki rastgeleliklerin yığılması birer zorunlu yasa emerge ediyor olabilir.

benzer şeyi beynin karar vermesi için de düşünüyorum. beynimizin bayesian karar alması gibi sanki bu. belirli rastgele kararlar var (elbette ki altında bir takım nedensellikler olabilir) ve bunların istatistiki olarak yığıldığı bir yön var. bu istatistiki birikim tıpkı entropi gibi oluşturdukları daha büyük yapının (dış dünyaya açılan karar; büyük karar) ne yöne gideceğini belirliyordur.
bu yapının gözünden bakıldığında alt seviyede alınan kararlar rastgeledir. tesadüfidir.
lakin o seviyenin kendisinde ise bir pattern vardır.
her şeyde olduğu gibi burada da ölceksel bir bakış acısı (pov) durumu var. hangi ölçekten baktığına göre değişen bir açıklama.

yani zorunluluk üst seviyede emerge olan bir yasa mıdır? burada her şey bir order yani düzen halindedir belki de.
bunu istatiksel bir birikim hali olarak söylüyorum. tesadüfi ya da düşük olasılıklı olan şeyler, daha bütünde belki de yapının olmazsa olmaz parçalarıdır. ancak tek tek o şey özelinde tesadüftür. tesadüf oldukları için bütüne hizmet ediyorlardır.

bazı biliminsanları bu zorunluluk yasasının bile aslında yine olasılığa tabi olduğunu söyler. her şey sadece bir orandan ibarettir. tesadüften zorunluluğa her koşulda değişen bir skala.

kaynak:
https://noktahaberyorum.com/…edir-levent-ozbek.html