bu iki mektup az cok dolasiyor orda burda; ama sahih midir, tam belli degildir. maalesef elimizin ulasabildigi kadariyla dogrulatma imkanimiz olmadigi icin de yorumlar biraz afaki kalabilir. (ilk yazdigimda boyle demistim ama simdi 99.8 oraninda emin oldum ki bu mektup kolpa) yalniz bana oyle geliyor ki ikinci mektup bir devlet adaminin elinden cikmaktan ziyade tarihten rovans almak isteyen, milli gururu yuksek bir edebiyatci tarafindan kaleme alinmis gibi. 3-4 asir icinde (10. yy'dan once) veya daha da kotusu son bir iki yuzyilda, en kotusu de bizim hayatta oldugumuz bir zaman icinde bile sekillenmis olabilir... bunu dusunmemdeki genel sebepler soyle:
1) bir millet yasayisinin guzellemesi, iran tarihindeki buyuk-cetin-zorba hukumdarlarin ragmina daha ziyade ahlak ogretilerinde yer alan degerlerin guzellemesi, bir arap-fars mukayesesi bir destan yazini mukalemesi gibi...
2) o donemin siyasi portresi ve aslinda hz. omer'in soyledigine cevap vermek yerine baska seyler ayrintilisiyla anlatiliyor. sanki birikmis bir tarihin rovansini alma, ve yaninda da abartilmis bir kulturel ustunluk (arap asagilama) iddiasinin ozeti gibi.
(
http://www.iranian.com/…5/january/letter/index.html seklinde verilen linke bakinca daha da guzellesti durum)
simdi icerigi ve bundan memnun olma durumunu inceleyelim.
"siz aslinda bizi anlamiyorsunuz, bizim felsefimiz derin" temali arka metin islam'i olumsuz seylerin kaynagi olarak gormeye meyilli insanlarin tabi hosuna gitse de hic de humanist bir mukabele degildir yezdigerd'inki. hadi sinirlendin diyelim hz. omer'e; gecmise yonelik "siz igrenc araplar" ve "biz harika persliler" olayina girmeye ne gerek var di mi? bu hic "sicak, misafirperver ve saygin" insanlara, "gittikleri her yerde arkadaslik tohumlarini, sevgiyi, bilgiyi ve dogrulugu yayan" insanlara, hele hele "kulturlerini diger kulturlere saygilarini koruyarak binlerce yildir dunyaya yayan" insanlara yakisiyor mu?
ikinci noktaya gelelim. sadece arguman acisindan bakacak olursak, eger bu mektup dogruysa bu en az kendi iddia ettigi kadar yezdigerd'in de aslinda hz. omer'in ne dedigini ve arap muslumanlarinin din anlayisini bilmedigini gosteriyor. zira o islamiyet oncesi araplari da "putlar" vesilesiyle allah'a ibadet ettiklerini soyluyorlardi; ama yine de bunun yanlis oldugu soylendi ve "musrik", yani sirk kosan denildi. ve bunun pratik ve teorik mantikli bircok gerekcesi var... ama mevzu bu degil. bu resim ayni yezdigerd'in tasvir ettigine paralel. dolayisiyla hz. omer'in daveti (bu tur bir mektup varsa) yanlis degil, aksine tutarli.
araplara atfedilen yasam pratikleri, col yasamini asagilama(kertenkele yeme falan cok eglenceli), islamiyet'ten once bazi yerlerde uygulanan "kiz cocugu gomme" vakalari ve sair.. ekstradan "allah'in kultur ogretmesi", tarih boyunca savaslara girmis iranlilari kultur tasiyicilar olarak gosterme -ki o zamanin hukumdarinin boyle bir sey demesi bana biraz garip geliyor- gibi ilginc ifadeler... hepsi bir literaturun toplamasindan cikmis gibi; tekrar mektubun sonradan yazilmis olabilecegine/olduguna kuvvetli bir vurgu yapasim var.
ucuncu nokta: o zamanki butun muslumanlarin iddiasi islam'in onlara insan olmayi ogrettigidir... (medeniyet demiyorum; zira "medeniyet" gereksiz bir yan kavram bu noktada) o bahsedilen kotu ozelliklerden arindirdigidir (necasi onundeki cafer ibni tayyar konusmasini hatirlayiniz). yani demagojik bir hucum var ikinci mektupta.
tekrar basa donecek olursak napolyon'un mısır seferi sonrası avrupa oryantalizmi kokan, hemi de dekonstruksiyona muhtaç olmadan buram buram, burcu burcu, ilgit ilgit kokan bir alt metin var burda. kisa yoldan soyleyeyim: bugunku arap dusmani zihniyetlerinize endorfin tasidiysa bu dunku metin, igrencsiniz ibn ve ibnâlar (arapcadaki anlamiyla soyledim; yani oglan ve kiz cocuklari, "ibna" kelimesinin sonunda 'ta marbuta' var). he ama sen sadece konuyu ilgilendiren kismiyla, karsi-argumanlara destek verdin sadece. biliyorum.
iran'ın kadim edebiyatinda araplar hakkında negatif ifadeler yer alırken(firdevsi; gerçi sonradan eklendiğini söyleyenler var), bazılarında da öven bir tavır(sadi-gülistan) vardır. aynı şekilde türklerle de zaman zaman kötü şeyler bağdaştırılır: zulüm, savaş, barbarlik, kırım vs. ( bu arada bu konuyla ilgili bir link:
http://www.asharqalawsat.com/…asp?section=2&id=8475 )dolayisiyla bugun ahmedinejad'a laiklik 'teblig' etsek, kendisi de "bizim arkamizda binlerce yillik bir kultur birikimi var, siz turkler ise igrencisiniz." diyip cemkirse "ayar" vermis sayilir mi, sayilmaz mi? sureniz basladi.
elhasil-i kelam, aziz dostum. buna fazla bel baglama derim ben.
not: 300'e mi inanayim, bu mektuba mi simdi bilemedim.
not: ortacagda milliyetler, kulturler arasi catismalar ve paradigmasal olarak bugunden farklari vs. bambaska bir konu. eminim baska bir yerde konusulmustur.