bunca yıllık hayatımda karşılaştığım en ama en ironik şey bu olabilir.
ne zaman bir cahilin ipe sapa gelmez bir hezeyanını yanlışlasam, doğrusunu söylemeye kalkışsam, karşılaştığım savunma: "oku, araştır, bilmiyorsan öğren, ben araştırdım, şurada öyle yazıyor" şeklinde oluyor. yetmiyor, üstüne bir de cahillikle suçlanıyorsun.
burçların bilimsel olduğunu, lozan antlaşması'nın gizli maddeleri olduğunu, koronavirüsü bill gates'in ürettiğini, canlıların evrim geçirmediğini, dünya'yı uzaylı kertenkelelerin yönettiğini, dünya'nın düz olduğunu... ve daha bunlar gibi bir sürü akla ziyan şeyi savunurlar, üstüne de sizi bilmemekle suçlarlar.
peki sorun tam olarak nerede? irdeleyelim.
dünya'nın düz olduğunu söyleyip, bilmiyorsan git araştır öğren cahil herif diyen birinin tavsiyesini dikkate alıp araştırdığımızı varsayalım mesela.
google'ı açtık ve dünya düz müdür diye arattık. çıkan sonuçlar arasında hiçbir zaman bilimsel makale falan olmayacağı için saçma sapan bir siteye denk geldik ve okumaya başladık. bu sitede dünya'nın düz olduğu, nasa'nın bizi kandırdığı vesaire gibi şeyler yazıyor. biz de bunları okuduk ve diyelim ki mantıklı bulup inandık.
şimdi ne oldu?
araştırdık mı? evet.
okuduk mu? evet.
öğrendik mi? evet.
araştırdık, okuduk, öğrendik; fakat bu öğrendiğimiz şey tek kelimeyle saçmalık.
dolayısıyla, görüyoruz ki bilim dışı argümanlarını korumak için size karşı takındıkları saldırgan tutum kendi içerisinde gayet tutarlı. sorun ise; "doğru bilgi"ye erişmek için; araştırmak, okumak ve öğrenmenin yetmemesi.
burada "doğru bilgi"den kastettiğim şey, deneylerle kanıtlanmış bilimsel bir gerçek de olabilir, tarihi bir olaya doğru kaynaklardan erişmek de olabilir, komplo teorilerini ayıklamak da olabilir.
kuran'ın ilk ayetinin ikra olması da bu durumda ironik bir hal alıyor mesela.
yıllarımı dindar bir insan olarak geçirdikten sonra, kuran'ı tüm ayetlerini yazılma sebepleri ile birlikte defalarca okuyup, bu sözlerin bir yaratıcının sözleri olamayacağını, tamamen bir insanın döneminin şartlarına göre şekillenen güç kazanma mücadelesi olduğunu düşünerek inanmayı bıraktığım zaman bana en çok yöneltilen sözler yine aynıydı: okudun mu, araştırdın mı vs...
biraz kurcalayınca ise bana bu sözleri söyleyenlerin o kitabı baştan sonra bir kere bile okumadığını fark ediyordum.
günümüzde, insanlık tarihi boyunca insanların bir arada görebileceklerini hayal bile edemeyecekleri kadar fazla bilgiye, telefonu cebimizden çıkarıp bir google araması yapma süresi kadar uzağız sadece.
bu koşullar altında, doğru bilgiye ulaşmanın ise tek bir anahtarı var bence. o da, kaynakları doğru yorumlayabilmek.
bu bir çeşit kas geliştirme süreci gibi. kaynaklar arasında sağlıklı bağlantıları kurup edinilen bilginin ne kadar doğru olduğunu kavrayabilmek. bu skill yeterince gelişmediyse, insan ipe sapa gelmez bir sürü saçmalığa karşı tamamen savunmasız kalıyor. fact checking, bilginin kendisinden daha önemli hale geldi şu an.
bu arada, birine cahil demek de sıkıntılı bir durum. insanları cahil olanlar ve olmayanlar diye de ikiye ayıramayız.
bu örnekte, bahsi geçen konu hakkında cahil olanları kastediyorum.
herkes herhangi bir konuda cahil olabilir.
cahilin sözlük tanımı: belli bir konuda yeterli bilgisi olmayan kimse.
ben şu an, örnek veriyorum, kuantum fiziği hakkında cahil olabilirim. fakat kaynakları doğru yorumlama yeteneğine sahipsem, doğru ve tutarlı bilgileri kısa sürede toplayıp derleyerek, çift yarık deneyinden, kuantum bilgisayarının çalışma prensiplerine kadar bir çırpıda anlatabilecek seviyeye kısa sürede erişebilirim. ya da böyle bir yeteneğe sahip değilsem, yanlış kaynaklarla zehirlenip, kuantum düşünce tekniğiyle isteklerimi gerçekleştirmeye çalışırken bulabilirim kendimi.
neyse, ufak bir tespit paylaşayım dedim, felsefeye daldım. böyle damdan düşer gibi bitireyim entry'mi.