sjw ve ripley'in kadın olması üzerine:

dağın kızları

1970'li yıllarda abd'nin appalachia bölgesindeki maden ocaklarına kadın maden işçilerini de alırlar. appalachia, abd'nin geri kalmış bölgelerinden biridir. kasabaları, sizi 200 yıl öncesine ışınlar. bölgenin en önemli iş kolları madencilik ve ormancılıktır.

abd'de hukuken yasak olmamasına rağmen, kültürel sebeplerden dolayı kadınları maden ocaklarına almıyorlardı. bu yüzden de 70'li yıllarda kadınlar madene inebilmek için hukuki mücadele başlatıyor.

madene inen kadınlar

ancak ilk kadın madenciler sıkıntı çekiyor. aşağıda ocakta tacize maruz kalıyorlar. yüzeye çıktıkların da ise madenci karılarının hışmına uğruyorlar. madenci karıları, hatunlara hafif yollu muamelesi çekiyor. saygın bir kadın neden yerin yüzlerce metre altına, onca erkeğin arasına insin ki?

--- iş makinaları ve toplumsal cinsiyet ---

fakat esas problem, ocakta erkek işçilerin kadınlara yıldırma taktiği uygulamasıdır. mesela kadınlara istinat duvarı için gerekli olan tomrukları taşıtıyorlar.

kadınlar da taşısın. iki kişinin kaldıramadığı tomruğu üç kadın kaldırır.

tomruk taşıma

ancak erkekler kadınlara ocakta angaryaları kitlerken, kendileri iş makinalarını kullanıyor. iş makinaları ile çalışmak hem daha güvenlidir hem de daha kolay hem de ücretleri daha dolgundur.

ancak bu makineleri kullanabilmek için sertifikalarınızın olması gerekir. erkek işçiler, kadın işçileri makinelerin yanına bile yaklaştırmıyor. kadınların önlerini kapatarak, vasıfsız işçi olmaya mahkum ediyor.

yukardaki cinsiyet ve iş makinası ilişkisini, almanya'daki ve hollanda'daki metal işleme atölyelerinde de gözlemledim.

ağır sanayi geleneksel olarak maçoluğun kalesidir. soracak olursanız eğer kas gücü. ancak kaynak dikişlerinin temizlenmesi gibi fiziksel efor gerektiren angarya işleri kadınlara kilitliyorlar. erkekler ise daha teknik işler için tezgahlarda çalışıyorlar. onların ünvanı artık operatördür.

sözlükte sık sık okuyorum, bazı erkekler, "feministler, madenlerde ölen erkekler konusunda suspus" diye ağlıyor. aslında maden işçilerini çok da dert ettikleri yok. ofislerindeki pelinsu'nun taş ocaklarında sürünmesinin tatlı hayalini kuruyorlar. ama öyle bir dünya yok. eğer türkiye'de kadınlar da işçi olarak maden ocaklarında çalışabilseydi, ocağa bayan gluten inmeyecekti. adana'da pamuk toplayan kürt kadınlar inecekti. nitekim almanya'daki metal işleme atölyelerindeki angaryaları da polonyalı kadınlar yapıyor. yani ucuzun da ucuzu emek.

buradaki ketenpere şu: kadınları vasıfsız işçiliğe mahkum etmek. ama bunu kamufle etmek için de biyolojik cinsiyet farklılıklarının altını çizmek, ağır sanayiyi kas gücü üzerinden tanımlamak.

***

alien serisinin ilk iki filmi, kadınların madene inmeye başladığı dönemde çekildi. serinin ikinci filminde ripley askerlere yardım edebileceğini söyler. powerloader kullanma sertifikası vardır. adamlar, bunu duyunca alaycı bir şekilde güler: iş makinesi kullanabilen bir kadın!

benim sertifikam var

--- bilim kurgu ve hayal etmek ---

sigourney weaver'ı çok seviyorum. ama ripley rolü için erkeklerle yarışarak, daha iyi olduğunu ispatladığı için bu rolü erkeklerin elinden almadı. bilakis ridley scott, erkek olarak yazılmış olan ripley karakterini bir kadına oynatmaya karar verdi. bence çok isabetli bir karardır ve aslında dönemin ruhuna da çok uygundur.

"aman bana sjw demesinler" diye korkmanın anlamı da yok. başka bir dünyanın mümkün olabileceğini hayal etmemiz gerekiyor. bunun için de aslında bilimkurgu güzel bir türdür.

misal yeni seri battlestar galactica'da starbuck karakterini kadına çevrilmekle kalmadılar ama aynı zamanda unisex bir evren yarattılar. nitekim askerler karma koğuşta kalmaktadır.

galactica'nın karma koğuşu

ama bu bir hayal olarak kalmadı. norveç ordusu da karma yatakhanelere geçti.

norveç'te kışla

ripley ve powerloader sahnesinden sonra, giyilebilir iskelet olan eksoskeleton bilim kurgu dünyasında sık tekrarlanan bir motif haline geldi.

angel of verdun

cephede kullanılan mekanik dış iskeletlerin filmlerde izlediğimiz hali alması biraz uzak bir gelecek. ancak daha basit formları bir iş güvenliği ekipmanı olarak kullanılmaya başlandı.

omurgayı koruyan dış iskelet

bu ekipmanlar, size ekstra güç vermiyor, sizi süper kahramana çevirmiyor. ancak kaslara ve iskelete binen ağırlığı yükleniyor. işçinin sakatlanmasını engelliyor ve daha az efor sarf etmesini sağlıyor.

aşağıda bir tekstil fabrikasında kullanımı var. eskiden iplik bobinleri 4 kg ağırlığındaydı. ancak makinaların dur-kalk sayısını azaltmak için 12 kg'ya kadar çıktı. bu bobinlerin makinalara yüklenmeleri, işçilerde sırt ve omuz sakatlanmalarına neden olmaktadır.

kadın işçiler ve eksoskeleton

aşağıdaki linkte ise ford'un montaj hattında çalışan işçiler için geliştirdiği eksoskeleton yer almakta. bu dış iskelet, 8 saat boyunca kollarını havaya kaldırarak çalışan işçilerin omuzlarını koruyor.

ford üretim bandında dış iskelet

filmde yaratigin en belirgin fiziksel ozelliklerinden birisi gozlerinin olmamasidir. h. r. giger’in film oncesi xenomorph tasarimlarinda yaratigin gozleri vardir.

görsel

fakat film icin tekrar tasarlarken gozlerini kaldirmis. bu tercih de sinema dunyasinin en urkutucu ve dehset verici yaratiklarindan birinin ortaya cikmasina neden olmus.

görsel

gozler insanlar icin iletisimde ve duygulari ifade etmedeki en onemli araclardir; empati kurmaya, karsisindakinin niyetini anlamaya yardimci olur. gozleri olmayan bir varlik bu iletisim aracindan yoksundur ve xenomorph’un gozlerinin olmamasi izleyicinin onun niyetini ve duygusal durumunu anlamasini imkansiz hale getirir. bilinmezlik korkunun en temel unsurudur. insan, kontrol edemedigi ya da anlayamadigi seyler karsisinda korku hisseder. gozlerden yoksun bir varlik da bu bilinmezlik duygusunu artirir ve izleyende guclu bir dehset uyandirir.

“insanoglunun en eski ve en guclu duygusu korkudur. en eski ve en guclu korku da bilinmeyenin korkusudur” h.p. lovecraft

xenomorph, olusumunu insan vucudunda tamamlar ve fiziksel olarak insana benzer ozellikler tasir. bu da ayrica izleyen uzerinde uncanny valley etkisini de tetikler. buna gore bir seyin insana olan benzerligi arttikca ama tam olarak insan gibi olmadigi durumlarda insanlar bu seylere karsi rahatsizlik ve korku hisseder. xenomorph da bazi insansi ozelliler tasimasina ragmen gozleri olmamasi nedeniyle tam olarak insan gibi degildir ve bu da izleyenlerde uncanny valley etkisini tetikler, rahatsizlik ve dehset hissi yaratir.

hatta el laberinto del fauno filmindeki pale man de benzer bir etkiye sahiptir. alisilmadik sekilde gozleri ellerindedir. yuzunde gozlere sahip olmamasi alisilmis algilari alt ust eder ve rahatsiz edici bir his uyandirir. onun tasarimi da izleyenin, yuzunde gozlerinin olmasina dair beklentisini kirar ve tekinsiz, korkutucu bir etki birakir.

yillar sonra yeniden izledigim bu filmde dikkatimi çeken sey, herkesin fosur fosur sigara içmesi oldu. yemek sirasinda, muhabbet sirasinda, makineler bozuldu simdi ne yapacagiz sirasinda... ondan sonra da birinin akcigerinden bir sey çikmismis. çikar tabii! o kadar sigaraya ciger mi dayanir!

yıllar geçmesine rağmen kıyısından köşesinden gizli saklı bilgiler edindiğimiz film. jamiroquai'in virtual insanity'sinin ^*ilk 15 saniyesinde duyulan sesler nostromo'nun ana kompüterinin ^*, mürettebatın sonradan inmeye pişman olduğu gezegenden aldığı sinyallere aittir. filmi defalarca izlememe rağmen sample'ı bir türlü yakalayamayıp delirmiştim ama en sonunda başarmıştım.

--- spoiler ---

ayrıca bu film 1978 yazından sonbaharına kadar olan sürede çekilmiş, 1979 yazında da görücüye çıkmıştır^*. sonraları ridley scott gerçeğe uygun olmamakla eleştirilen ash'in sahnesi için bir röportajında,

"ben de daha iyisini yapmayı isterdim ama bize verilen bütçeyle ve o zamanın şartlarıyla yapabileceğimizin en iyisi bu idi. ayrıca android bileşkeninde kullandığımız maddeler (hayvar, süt, kristal mermer) sahnenin uzaması nedeniyle kurudu ve model android kafasının ana maddesi lateks olduğu için bunun büzüşmesine yol açtı ve sonuçta benim de pek hoşnut olmadığım bir sahne ortaya çıktı ve eleştirmenler hemen 'bu b movie sahnesi de ne böyle?' diyerek saldırmaya başladı. bu sahneyi daha gerçekçi çekmek için bütçenin biraz daha yükselmesi lazımdı ve 20th century fox bunu kabul etmedi. ben de zamanın darlığı ve elde olmayan imkanlardan dolayı sahneyi bu şekilde bıraktım."

demiştir.

--- spoiler ---

bu filmle çekildiği yılı bir türlü bağdaştıramam nedense. o senenin dandik bilimkurgu ve korku filmlerinin saçmasapan efektlerine göre devrim sayılabilecek efektleri ağzım açık izlerken aklıma nedendir bilinmez disco'ya dansetmeye giden insanlar, studio 54 konsepti gelir, türkiye'nin içinde bulunduğu karanlık durum, çaresizlik, yağ ve tüp kuyrukları gözümün önüne gelir kendi kendime kızarım, cevapsız sorular gelir aklıma, ridley scott bunu nasıl başardı, nasıl kalıplardan sıyrılıp böyle bir projeye imza attı.. işte o yüzden 1979'u illa funk/disco veya buhran yılı olarak görmemeye başladım artık.. ilk filme bakıyoruz, fazla 70'leri hatırlatan bir görüntü yok, sadece ripley'in saçları ve iç çamaşırı ve diğer siyah eleman biraz funk soul brother'ı hatırlatıyor.. onun dışında oldukça zamanının ötesinde bir film bu.. bunun gibi aynı sene çekilmiş bir film daha var ki..
(bkz: mad max)

hans ruedi giger alien setinde görsel
görsel
görsel
görsel
görsel
görsel
http://alienexplorations.blogspot.com/…er-room.html

1994 yılında ilk üçlemenin vhs kaset halinde, sınırlı sayıda şöyle özel bir kutu baskısı sürülmüş. tam koleksiyonluk görsel
görsel
görsel
görsel
buna sahip olmak vardı.

şaheserin 40. yılı şerefine hakkında bir şeyler karalamak boynumuzun borcudur. 1979 yılında çekilen bu bilim kurgu başyapıtı öyle bir filmdir ki filmin yaratcısı ridley scott bile alien filmleri açısından bu filmin üstüne çıkabilmeyi becerememiştir. 2010 yılından sonra çektiği prometheus ve alien covenant filmleri milyonlarca dolarlık bütçeleri ve barındırdığı birbirinden yetenekli oyunculara rağmen kalite anlamında ilk filmin yanına dahi yaklaşamamıştır. şimdi, ardından pek çok devam filminin gelmesine sebep olan ve bilim kurgu sinemasına damga vuran bu eşsiz sinema eseri hakkında ilginizi çekebilecek bilgilere yer verelim.

-spoiler-

filmin orijinal ismi "star beast (yıldız canavarı)" olarak belirlenmiş; ancak bu isim senaryo yazarları tarafından hiç beğenilmemiş. senaryoda sürekli "alien" kelimesinin kullanılması sebebiyle kimin aklına gelmişse gelmiş ve filmin adı "alien" olarak değiştirilmiş. bu gizemli ve yalnız ruhlu isim elbette ki filme daha çok uymuş.

filmin yapımcılara tanıtımı aşamasında senaryoya şöyle bir not düşülmüş. "ıt's like jaws, only in space (jaws gibi ama uzayda geçeni)". biliyorsunuz spielberg'ün jaws filmi birkaç sene öncesinde büyük gişe yapmıştı. bu not belli ki yapımcıları ikna etmeye yetmiş.

filmin bugünkü parayla bütçesi yaklaşık 15 milyon dolar kadardı. ridley scott'ın prometheus filminin bütçesi 130 milyon, alien covenant filminin bütçesi ise 97 milyon dolardı. demek ki neymiş, çok para harcamak filmi güzel kılmıyormuş.

izlediğimiz o korkutucu alien bedenlerini, ressam h.r. giger kendisine ait necronom iv adlı tablodan esinlenerek oluşturmuştur. korkutucu tablo ancak filmdeki alien bedenlerinde göz bulunmamaktadır. ressam bunu, canavarı ruhsuz ve daha vahşi gösterebilmek için bilerek tercih etmiştir.

dikkat ederseniz filmde yer alan uzay gemisi kadrosu bilim adamları ve entel dantel tiplerden ziyade kaba saba tiplemeli mavi yakalılardan oluşmaktadır. zaten yönetmen filminden bahsederken bu ekip için, uzayda görev alan kamyon şoförleri diye bahsetmiştir. aslında bu tercihin altında da, daha çok izleyiciye hitap etmek gibi parasal kaygılar yatmaktadır.

alien kostümünün altında arz-ı endam eden oyuncu bolaji badejo isimli nijeryalı sıradan bir öğrencidir. kendisine, filmin çekim ekibinde yer alan biri, şans eseri bir barda denk gelmiştir. gerçek alien

senaryoda hiçbir karakter cinsiyeti belirtilerek yazılmamış. anlayacağınız efsanevi ripley karakterinin cinsiyeti başta belli değilmiş. karakterin kadın olmasına son anda karar verilmiş. verilen bu kararla da sinema tarihine eşsiz bir kadın kahraman kazandırmış oldular.

film perdeye yansımadan önce alien'ın kendisine hiçbir şekilde fragmanlarda yer verilmemiş. alien'ı, ilk defa beyaz perdede görmesi sağlanarak seyircinin daha çok etkilenmesi hedeflenmiş.

alien'ın vücudunda dolaşan asidimsi kan mantıklı bir sebeple tercih edilmiş. mürettebatın, yaratığı kolaycana vurup öldürmemesi için böyle pratik bir çözüm bulmuşlar.

filmde yer alan masumane kedimizden korku dolu oyunculuk anları yakalayabilmek adına sete köpek getirmeyi uygun görmüşler. kedinin, yaratığı görüp korktuğu sahnelerde kediyi korkutmak için bu köpek kullanılmış.

ripley rolü için meryl streep düşünülmemiş değil; ama ridley scott bunu kabul etmemiş. o sıralarda streep, kanserden erkek arkadaşını kaybetmiş. filmde sürekli birilerinin ölüyor olması ve hayatta kalan tek kişinin ripley olması sebebiyle streep'in filmden rahatsızlık duyabileceği düşünülmüş.

filmin meşhur yemek sahnesini izleyen herkes çok iyi bilir. yaklaşık bir saat boyunca beklediğimiz sahne artık gelmek üzeredir. yaratığı tam anlamıyla göreceğimiz sahne budur ve bizler bunu filmi ilk seyrettiğimizde bilmiyorduk. bizler gibi, göğsü parçalanan kane karakteri dışındaki diğer oyuncular da o sahnede tam olarak ne yaşanacağını bilmiyormuş. yaratığın bir yerlerden çıkacağı bilinse de bunun göğüsten fırlamak şeklinde olacağı kimseye söylenmemiş. yani o sahnede izlediğiniz tüm tepkiler tamamen doğal. hatta oyuncu yaphet kotto, o sahnenin ardından odasına kapanmış ve bir süreliğine kimseyle konuşmamış.

son ilginç bilgi de benden gelsin. filmde dikkat ederseniz mürettebatın uyandığı ilk sahnede uyanan ilk mürettebat olan kane karakteri, filmde aynı zamanda ilk ölen karakter. bunu bilerek mi tercih ettiler bilmiyorum ama yakalaması hoş bir ayrıntıydı benim için.

steven spielberg gibi yonetmenlerin filmlerinde yillardir varolan, yaraticiliktan yoksun ampul kafa, yuvarlak gozlu, ince uzun parmakli ve zayif vucutlu uzayli goruntusune kar$in, h r giger'in harika cevabi. mukemmel tasarimi. yaraticilik abidesi.

bu filmde aklıma kazınan ve bence filmi dier bilimkurgulardan ayıran önemli sahneler vardır,

mesela brett, filmin en embesil karakteri ripleyin kediciğini ararken, araya giren kısa bi görüntüde alienı zincirlere tutunurken görürüz, ama scott bu sahneyi öle bi çekmiştir ki defalarca izledikten sora anca farkedersiniz yaratığı, hemen sonra brett kediyi tam buldum derken, yaratık arkadan gelir ve brettin ..... fakat yaratık bretti haklarken scott bize bi şey göstermez, sadece olanları izleyen kedinin donuk ifadesini seyrederiz offfffff beeeeee