surekli acilan dolar basliklarinin yarattigi kirliligi gordukce bu basligi acip genclerimizi biraz bilgilendirmek istedim. oncelikle kendimi tanitayim. daha once de bu konuda yorum yapmis, 2014 ocak ayinda dolar 2.22 iken tl’den cikip dolar almanizi onermistim. editsiz kaniti: #40023156 bu bir kehanet degil, sasiracak bir sey de yok, persembe'nin gelisi carsamba'dan belliydi. turk lirasi'nin deger kaybi icin: https://www.ft.com/…e=next&fit=scale-down&width=700

basligi dikkat ceksin diye bu sekilde sectim. burada da halk diliyle yazacagim. oncelikle bir konuda anlasalim: "amerikan dolari'nin yukselmesi" ile "turk lirasi'nin deger kaybetmesi" birbiriyle iliskili ancak nispeten bagimsiz konular (kafalar karismasin diye teknik terimlerden kaciniyorum). amerikan dolari deger kazanirken, ayni anda, turk lirasi da deger kazanabilir. ya da her ikisi de ayni anda deger kaybedebilir. son yillarda ve ozellikle 2018 itibariyle olan ise ayni anda hem amerikan dolari'nin deger kazanmasi hem de turk lirasi'nin deger kaybetmesi seklinde. elbette boyle olunca dolar'in tl karsisindaki degeri bir anda buyuk miktarlarda artiyor.

bunun temel sebebini 2014'te yazdigim ve yukarida linkini verdigim yazi kisaca acikliyor. ithalata dayali, borclanarak buyuyen bir ekonomi. buyume kalici ve artan degeri olmayan yatirimlar uzerinden gerceklesiyor, insaat gibi. devlet bunu tesvik etmekle kalmayip, bir de artik dunyada akil disi ideallerle yonetilen bir avuc ulke gibi kendi eliyle insaat yapiyor (toki, emlak konut vs.). yani kotu yonetilen bir ekonomi var elimizde: kirilgan, bagimli, uretimi degersiz. bu ekonominin disaridan surekli para akisina ihtiyaci var. bu paranin akmasi icin yatirimcinin mutlu olmasi lazim.

yatirimciyi mutlu etmenin yollarindan birisi para politikasi, ornegin faiz oranlarinin ulkenin risk durumunu goz onune alarak dogru sekilde belirlenmesi (digerleri yapisal degisiklikler, tuketici guveni vs.). zaten ekonomisi cok kotu durumda olan bu ulkenin cumhurbaskani bir de uzerine yatirimcilara ve faize savas aciyor. actigi savasin herhangi bir alt yapisi, elle tutulur bir tarafi yok. benim gordugum bir cehalet hali ama gercegi bilmek zor. bu noktada, ingilizce biliyorsaniz, dun yayinlanan su makaleyi okuyun: https://www.reuters.com/…with-markets-iduskcn1ig2y1

ekonomideki zayiflik yetmiyormus gibi, bir ulkenin gelismesi ve buyumesi icin gosterge kabul edilen (ve ekonomiyi dolayli olarak etkileyen) neredeyse diger tum kriterlerde de gerileme devam ediyor. ornegin, ingilizce'niz varsa ve https://worldjusticeproject.org/…online-edition.pdf adresindeki rapora bakarsaniz, hukumet diktasi, yolsuzluk seviyesi, seffaflik, temel insan haklari, ve adalet sistemi banglades seviyesine gerilemis durumda (sayfa 31 pdf 33 ve sayfa 143 pdf 145). turkiye basin ozgurlugu siralamasinda son ceyrekte: https://freedomhouse.org/…freedom-press/2017/turkey egitimde ise malezya seviyesinde: https://www.oecd.org/pisa/ egitim sonuclari ozeti icin: https://amp.businessinsider.com/…7bf9-1136-1572.png

yatirimcinin mutsuzlugu artmaya devam ederse turk lirasi'nin gelecegi de karanliga gomulmeye devam edecek gibi gorunuyor. merkez bankasinin bagimsizligini kaybettigi, cumhurbaskaninin faiz oranlarina karar verdigi bir ulkede bu durum da carsamba'dan belli olan persembe'nin gelisi.

bence daha dibi görmedik. faiz arttırımı devam ederse ki edecek gibi duruyor zaten az olan yatırımlar daha da azalacak. kamu bankalarının görev zararları uçuk değerlerden %16 faiz ile aldığın parayı %12 den az faizle inşaat sektörüne vermek gibi saçma sapan işler nedeni ile daha da artacak. vergi geliri azalacak ve bunlar gibi birsürü nerenden dolayı enflasyon uçacak. 2018 sonunda devasa cari açık ve onu fonlamak için yüksek faiz ile borçlanma ihtiyacı tl yi çok daha fazla düşürecek. yıl sonu dolar 7 tl leri görürse şaşmayın.

bu daha cok sebepleri degil potansiyel sonuclari ile alakali ama ingilizce biliyorsaniz sunu da izleyin: https://www.nytimes.com/…ml?videoid=100000005871860

soyle listeleyelim.

- ohal. ozellikle yabanci yatirimci turkiye'de ortama guvenmiyor su an. kacan kacana.
- uretim ve verimliligin dusuk olmasi
- global likiditenin yavaslamasi ve para bulmakta zorlanilmasi.
- potansiyel emlak balonu ve turk ekonomisinin bel kemigi olan insaat sektorunun zangir zangir sallanmasi.
- suriye ve ortadogu batakligina burnumuzu sokmus olmamiz ve buna bagli olarak yatirimcilarin korkarak ulkeden cikmasi, turistlerin gelmemesi.
- dis iliskilerimizin "sen kimsin ya?" seviyesinde olmasi. akabinde ticaretimiz olumsuz etkileniyor.
- bir ulke ekonomosi icin elzem olan istatistiklerin makyajlanmasi.
- ekonomide bilimsel gercekleri degil tayyip'in kafasindakileri uyguluyor olmamiz. su degerlerde faiz yuzde 25 seviyesini gormeden tl'ye yatirimci bulamazsiniz.
- liyakat problememiz, ulke ekonomisini yonetenler bile "dolar 4 algisi yanlis" diyor. is bilmemezlikleri oradan belli. halen gercek nedenler yerine "ulke ekonomik saldiri altinda" gibi aptalca mazaretleri duymamiz.
- yillardir suregelen cari acigi uretimle degil borcla kapamamiz.
- dolarin artik abd'ye geri donuyor olmasi.
- dunyada petrolun yeniden cazip yatirim araci olmasi.
- siyasilerin oy toplamak icin surekli yabanci dusmanligini koruklemesi.
- borcumuz varken, hesap kitap yapmadan havaalani kopruler vs gibi riskli, cok pahali ve buyuk altyapi projelerine baslamis olmamiz.
- ve en onemlisi insanlarin gercekleri konusma ahlakindan uzaklasmis olmasi. insanlar yolsuzlugu bitirmek degil, yolsuzluktan nemalanma pesinde.

dış borç

(bkz: venezuela)

burada yazilacak cok fazla ekonomik ve politik nedenler var. coguna arkadaslar yukarida deginmis ancak ben tum bunlara neden olan kok nedeni soyleme geregi hissediyorum:

ahlaki olarak dibe vurmus olmamiz.

nokta.

1,5 sene sonra olması gereken secimleri, %5 oyu olmadigi dahi mechul bir adamin lafiyla bir günde erkene almak gibi bir sebebi de aralarinda bulunduran sebeptir.

adam resmen sali gunu grup toplantisinda konustu ve ertesi gun secim karari aldi. boyle duzensiz, bir lafla her seyin degistigi ulkede her sey olur.