freie universitaet berlin, berlin’deki dört üniversiteden en büyüğüdür. ismi genellikle fu berlin şeklinde ya da daha nâdir olarak fub olarak kısaltılır.
1948’de kurulan fu berlin, almanya’nın en büyük üniversitelerinden biri olduğu gibi, almanya’da 2007’den itibaren özel bütçelerle desteklenen 11 “seçkin üniversite” ya da “elite universitaeten” arasına seçilmiştir.
türkçe’de "fu berlin" ile ilgili en büyük sıkıntımız, bu ismin tercümesi sorunsalıdır. fu berlin, ikinci dünya savaşı sonrasında, ikinci dünya savaşı öncesine, ikinci dünya savaşına ve ikinci dünya savaşı sonrası berlin’i ikiye ayırdığı yetmezmiş gibi, bir de doğu-batı çatışmasının merkezî hâline getiren sürece ve bütün bu süreçleri hazırlayan siyâsî yapılara, fikirlere ve topyekün ideolojilere karşı ya da tüm ideolojilere kapısı açık bir alternatif olmak derdindeki savaş sonrası kuşağın kurduğu bir okuldur.
oktay sinanoğlu’nun kulakları çınlasın, “özgür” bir
evrenkenttir.
türkçe’de üniversiteler, “-si” tamlayan ekiyle nitelendirilirler. bu “-si” eki bi âidiyet ifâde eder. "sultan ahmet camiî", "verem savaş dispanseri", "adalet sarayı" ya da "inönü caddesi" örneklerinde de görebileceğimiz gibi, "istanbul üniversitesi" de üniversitenin istanbul’a âit olduğunu ifâde eder. fakat bu âidiyet “ali’nin çivisi” tamlamasında olduğu kadar “belirtili” bir âidiyet değildir. fu berlin, tam da bu âidiyete ve bu nevi tüm âidiyetlere karşı olan bir görüşü savunan zümre tarafından kurulduğu içindir kî, “freie universitaet” yâni “özgür üniversite” olarak isimlendirilmiştir. bildiğim kadarıyla dünyada türünün tek örneği olarak “isimsiz” yegâne üniversitedir.
hâl böyle iken;
http://www.ntvmsnbc.com/id/25306645 örneğinde görüleceği gibi, bu üniversitenin ismini türkçe’ye “berlin hür üniversitesi” olarak tercüme etmek yanlıştır ve dil bilgisi açısından saçmadır.
“freie universitaet berlin” ismi en güzeli bu hâliyle, olduğu gibi kullanılmalıdır. eğer illâ türkçe bir karşılık bulunması arzu ediliyorsa bu karşılık kesinlikle “berlin hür üniversitesi” olamayacağı gibi olmamalıdır da. bu tercümeyi kim ne zaman uydurdu bilimiyorum ama, galât-ı meşhur olmuş gidiyor.
türkçe’de “… üniversitesi” tâbirindeki “-si” eki almanca’da “zu” ön edatı ile karşılanır. tıpkı “humboldt universitaet zu berlin”de kullanıldığı şekliyle. meselâ bu ismi “berlin humboldt üniversitesi” şeklinde tercüme edebilirsiniz.
bu tercümedeki “hür” sıfatı da, sırıtmakta ve kulağı rahatsız etmektedir. mâlum, dilbilimde kullanımların kulağa hoş gelmesi husûsu da ihmal edilemez. kimi zaman gıramatik olarak doğru olabilecek bazı kullanımlar, sırf kulağı fazla tırmaladığı, kulağa hoş gelmediği için yakışık almaz. tıpkı “yerleşke” kelimesinde olduğu gibi.
“freie universitaet berlin” tamlamasındaki “
frei”, almanca’dan motamot tercüme ile hür, özgür, serbest anlamına gelir. ama bu tercüme tamlamanın ifâde ettiği anlamı karşılamaz. tercümede en önemli husus, kelimelerin deyimsel yan anlamlarını ifâde edebilmek becerisidir. sözkonusu tamlamadaki “frei” sıfatı, “nicht gebunden” tabirinin türkçe karşılığı olarak “hür” ya da “özgür” ya da “serbest” mânâsında değil, aynı kelimenin “unabhaengig” mânâsındaki yan anlamının tercümesi olarak “bağımsız” sıfatıyla tercüme edilirse esas anlamını bulmuş olur.
bu minvalde “freie universitaet berlin”, türkçe’ye “berlin bağımsız üniversite” şeklinde tercüme edilmelidir. kabul; bu da kulağı ısıran bir çeviri olacaktır, ama bu en azından anlam olarak “tam” bir karşılık olacaktır. yoksa bu isim, emin olun, bizzat âit olduğu lisan olan almanca’da da aynı şekilde kulağı ısırmaktadır, merak etmeyin.