f.) 601-700 güncel ve genel kültür bilgileri

601-) cemile buhayrad (cezayirli)
cezayirli kadın direnişçi ve halk kahramanı.
8 mayıs 1945'te, bouhired henüz 10 yaşındayken, fransa ıı. dünya savaşı'nın sona ermesini fırsat bilerek setif'de cezayirlilere karşı büyük bir katliama girişti. tarihe sétif ve guelma katliamı olarak geçen bu kara gün, cezayir halkının bağımsızlık arzusunu daha da alevlendirdi. özellikle bu katliamdan sonra çoğunluğu öğrenci kökenli olan cezayirli gençler ulusal kurtuluş hareketine katılmaya başladılar.
cemile buhayrad, nisan 1957'de fransız askerleriyle girdiği bir çatışma sonucu yaralı olarak ele geçirildi. çıkarıldığı fransız mahkemesince terörist olmakla suçlandı ve tartışmalı bir mahkeme sonucunda idam cezasına mahkûm edildi. o dönemde fransa, cezayirli direnişçileri ortaçağdan kalma bir yöntem olan giyotin ile idam ediyordu. bouhired cezaevinde tutuklu kaldığı 5 yıllık süreç içerisinde birçok yandaşının giyotinle infaz edilişine tanıklık etti. fransız mahkemesinin aldığı idam kararına karşı bouhired'in avukatı jacques vergès (jak verjes) dünya çapında büyük bir medya kampanyası başlattı ve bu kampanya sonucu bouhired ve arkadaşlarının infaz kararını durdurmayı başardı. bouhired, 1962 yılında serbest bırakıldığında cezayir'de bir kahraman gibi karşılandı ve afrika direnişinin simgesi haline geldi.

602-) sultan abdülaziz
osmanlı devleti'nde fetih ve savaş sebebi dışında avrupa'ya seyahat amacıyla giden ilk padişahtır. 1867 yılında paris'te açılan büyük bir sanat sergisine ııı. napolyon'un daveti üzerine katıldı. sergiden sonra imparator ile temaslarda bulunmuş ingiltere, belçika, almanya, avusturya-macaristan imparatorluğu gezilerinden sonra da geri dönmüştür.
not1: ayrıca ı. selim'den sonra mısır'ı ziyaret eden ilk ve tek osmanlı padişahı'dır.
not2: sultan abdülaziz heykeli, osmanlı sultanı abdülaziz'in 1872'de yaptırdığı at üstündeki bronz heykelidir. ilk osmanlı padişahı heykelidir. beylerbeyi sarayı'nda sergilenir.

603-) uluslararası biyoteknoloji fuarı ve konferansı
cumhurbaşkanlığı koordinatörlüğünde, ilaç endüstrisi işverenler sendikası ile türkiye biyoteknolojik ilaç ve aşı platformu'nun yanı sıra 4 türk biyoteknolojik ilaç şirketi, uluslararası biyoteknoloji fuarı ve konferansı bıo korea 2022'ye katıldı. (mayıs 2022)

604-) turuncu devrim
ukrayna'daki 21 kasım 2004 cumhurbaşkanlığı seçimleri döneminde, kasım 2004'ten ocak 2005'e kadar yaşanan politik olaylara verilen genel addır.

605-) kadife devrim
17 kasım-29 aralık 1989'da çekoslovakya'da meydana gelen kansız bir devrimdir. sonucunda, komünist yönetim düşürülmüştür.

606-) gül devrimi
gürcistan’da 2003 yılında devlet başkanı eduard şevardnadze’nin görevini bırakmak zorunda kalmasıyla sonuçlanan barışçıl halk hareketidir.

607-) yasemin devrimi
tunus'un birçok şehrinde gerçekleşen protestolardır. protestocuların hedef aldığı başlıca konular işsizlik, gıda enflasyonu, siyasi yozlaşma, ifade özgürlüğü ve kötü yaşam koşulları olmakla beraber, 23 yıldır ülkeyi yöneten zeynel abidin bin ali'nin başkanlığı bırakıp 14 ocak 2011'de ülkeden kaçmasıyla sonuçlanan olaylar bütünüdür.
not: muhammed buazizi, tunuslu seyyar satıcı. 17 aralık 2010'da uğradığı haksızlıklara tepki olarak kendisini yakarak intihar girişiminde bulundu. bu olayın tesiri ile tunus halkı ayaklanmıştır.

608-) kaşgarlı mahmut
(1008 - 1105) karamanlılar dönemi...
filolog, etnograf ve ilk türk haritacısı olan kaşgarlı mahmut, divân-ı lügati't-türk adlı eserinde; yaşadığı devirdeki türk illerinin ve boylarının kullandığı ağızları canlı olarak tespit etti.
oğuz türklerinin 24 boyu ile ilgili şemayı da verdiği eserinde, türkçe'nin zenginliğini ve arapça ile farsça yanındaki değerini ispata çalışan mahmut, ayrıca türkçe'yi araplara öğretmek gayesiyle kitâbu cevâhirü'n-nahvi lügâti't-türk adlı gramer kitabını yazdı ve abbasî halifesi muhammed el-muktedî bi-emri'llah'a sundu.
dîvânu lugâti't-türk isimli, dünyaca bilinen eserin tek yazması olan nüsha, bugün istanbul'daki millet yazma eser kütüphanesinde muhafaza edilmektedir.

609-) 2. dünya savaşı
mihver devletleri; 2. dünya savaşı'nda müttefik devletler bloğuna karşı temel olarak almanya, italya ve japonya'nın başında bulunduğu blok.
müttefik devletler; 2. dünya savaşı sırasında birleşik krallık, fransa, sovyetler birliği, abd ve çin cumhuriyeti başta olmak üzere mihver devletler'e karşı kurulan blok.

610-) 1. dünya savaşı
ittifak devletleri; bağlaşma devletleri ya da merkezî devletler, almanya, avusturya-macaristan ve osmanlı devletinden oluşan devletler ittifakıdır.
itilaf devletleri; anlaşma devletleri ya da müttefik devletler, britanya imparatorluğu, fransa ve rusya'dan oluşan ittifaktır.
ittifak: bağlaşma
itilaf: anlaşma

611-) keriman halis ece
türk piyanist, model ve türkiye'nin ilk dünya güzeli. 31 temmuz 1932'de belçika'nın spa kentinde yapılan ve yirmi sekiz ülkenin delegelerinin katıldığı, dönemin en prestijli yarışması, dünya güzellik yarışmasında birinci olarak "dünya güzellik kraliçesi" seçilmiştir. resmî olarak kâinat güzeli ve zarafet güzeli unvanları ile de adlandırılabilir.

612-) sahra çölü
diğer adıyla büyük sahra; afrika'nın kuzeyinde yer alan, kıtanın ortası ile kuzeyini ayıran 9.000.000 km² büyüklüğünde bir çöl. dünyanın en büyük sıcak çölüdür.
sayılan ülkelerin tamamı sahra'da yer almaktadır: cezayir, çad, mısır, libya, fas, moritanya, mali, nijer,sudan, tunus, batı sahra.

613-) iyiki varsın eren / maçka
türk hava yolları, filosuna yeni kattığı trabzonlu şehit eren bülbül'ün anısına 'maçka' ismi verilen 'boeing 787-9 dreamliner' ile ilk seferini trabzon'a yaptı.
trabzon'a alçalma sırasında uçağın kaptan pilotu öner samyel'in yaptığı, "değerli misafirlerimiz şu an eren'imizin doğup büyüdüğü ve kahramanca şehit olduğu trabzon'a alçalmaya başladık. thy ailesi olarak bir kez daha söylemek istiyoruz ki iyi ki varsın eren" anonsu yolcular tarafından alkışlandı.
(temmuz 2019)

614-) yayla yolu (yeşil yol projesi)
•türkiye turizm stratejisi 2023 belgesinde doğu karadeniz için “yayla koridoru” önerilmekte olup, samsun ilinden hopa’ya kadar uzanan bu koridorun ülkemizde yayla ve doğa turizminde öne çıkan merkezleri barındırdığı ifade edilmektedir. yeşil yol projesinin ana fikri olan bu koridor ile;
•yayla yollarını birbirine bağlamak
•ulaşım kalitesini artırmak ve kolaylaştırmak
•turizm potansiyelini ziyaretçilerle buluşturmak
•fiziki altyapıyı iyileştirmek
•bölge insanının gelir düzeyini artırmak amaçlanmaktadır.

615-) anadolu'nun pompeisi
aydın'ın söke ilçesindeki "anadolu'nun pompeisi" olarak bilinen unesco dünya miras geçici listesi’ndeki priene antik kenti'dir.

616-) mmu (tf-x)
tusaş mmu (milli muharip uçak), ingilizce adıyla taı tf-x (turkish fighter x), tusaş tarafından geliştirilen ve türkiye'nin 2020'li yılların sonunda seri üretim aşamasına getirmeyi planladığı beşinci nesil jet muharip uçak projesidir. 2023 yılında motor çalıştırıp taksi testlerine başlaması, 2025 yılında da ilk uçuşunu yapması hedeflenmektedir. mmu'nun türk hava kuvvetleri envanterinde bulunan eski f-4 ve f-16 uçaklarının yerini alması beklenmektedir.

617-) margaret hilda thatcher (demir leydi)
(13 ekim 1925, grantham, lincolnshire - 8 nisan 2013, londra), britanyalı siyasetçi. birleşik krallık'ta en uzun süre başbakanlık yapan kişi ve ülkenin ilk kadın başbakanı. görev süresi, 4 mayıs 1979 - 28 kasım 1990.
ülkesi içinde sol muhalefetle, uluslararası alanda ise soğuk savaş kapsamında doğu bloğu ülkeleriyle mücadele yürüttü. o dönem için radikal sayılabilecek sağ politikaları taviz vermeden uygulaması nedeniyle kendisine takılan demir leydi lakabını severek benimsedi.

618-) hacı bayram-ı veli
(1352 - 1430) türk mutasavvıf ve şair. safevî tarikâtı büyüklerinden hoca alâ ad-dîn ali erdebilî'nin talebelerinden olan şeyh hamid-i veli'nin müridi ve bayramîyye tarikâtı'nın kurucusudur. türbesi, ankara'da hacı bayram câmii'nin bitişiğinde bulunmaktadır.

619-) şehir simgeleri / turizm
hacı bayram-ı veli: ankara
hacı bektaş-ı veli: nevşehir
not: inanç turizmi için türbelerin yeri önemlidir.

620-) gevher nesibe şifaiyyesi / kayseri
anadolu selçuklu devleti sultanı ı. gıyaseddin keyhüsrev yapıyı, kız kardeşi gevher nesibe’nin vasiyeti üzerine, 1204 yılında inşa ettirmeye başlamıştır. yapı; tıp medresesi (tıbbiye), şifahane (hastane) ve bimarhane bölümlerinden oluşmaktadır. gevher nesibe medresesi, anadolu’nun ilk uygulamalı tıp medresesi olması bakımından dikkat çekicidir.
not: bazı kaynaklarda dünyadaki ilk tıp merkezi olarak da geçmektedir. kesin olan şey; anadolu'daki ilk tıp merkezi olduğudur.

621-) abd'de enflasyon
abd'de yıllık enflasyon yüzde 8,5 ile son 41 yılın en yüksek seviyesine ulaştı. (nisan 2022)
abd'de enflasyon rakamları açıklandı.
açıklanan verilere göre 1981'den beri en yüksek rakam kaydedildi. yıllık enflasyon yüzde 8,5 ile son 41 yılın en yüksek seviyesine ulaştı.
abd'de enflasyon rakamları, şubat ayında 7,9'u görmüştü.

622-) roma
uefa avrupa konferans ligi finalinde roma, feyenoord'u 1-0 yenerek kupanın sahibi oldu. (mayıs 2022)

623-) tahtalı dağı
tahtalı dağı'nın diğer adı olimpos dağı'dır.
batı toroslar'da, bey dağları grubunun içinde, teke yarımadası'nda yer alır. antalya sınırlarında, kemer'in güneybatısı, tekirova'nın batısında kalır. olimpos beydağları millî parkı sınırlarındadır.
not: olimpos'un sönmeyen ateşi: yanartaş... antalya'nın kemer ilçesi çıralı köyü yakınlarında küçük, tarihi ve turistik önemi olan doğalgaz kaynağı. denize yakın manzaralı bir konumda yer alır, taşlar arasından çıkan alevler turistlerin ilgisini çekmektedir. 2500 senedir yanmaktadır, yunan mitolojisine de konu olmuştur.

624-) ülkelere göre ithalat (2021)
1. çin
2. rusya
3. almanya
4. abd
5. italya
(2021 tüik verileri)

625-) ülkelere göre ihracat (2021)
1. almanya
2. abd
3. ingiltere
4. ırak
5. italya
(2021 tüik verileri)

626-) kenevir / sakarya
türkiye'de il bazında en çok yetiştirilen il sakarya'dır. (2021 tüik verileri)
not: daha önce samsun'da en fazla yetiştirilirdi. 2022 yılında açıklanan 2021 tüik verilerine göre sakarya öne geçmiştir.

627-) kruvaziyer liman
organize turlar ile seyahat eden kişilerin taşındığı yolcu gemilerinin (kruvaziyer gemilerin) bağlandığı, günün teknolojisine uygun yolcu gemisine hizmet vermek amacıyla liman hizmetlerinin (elektrik, jeneratör, su, telefon, internet ve benzeri teknik bağlantı noktaları ve hatlarının) sağlandığı, yolcularla ilgili gümrüklü alan hizmetlerinin görüldüğü, ülke tanıtımı ve imajını üst seviyeye çıkaracak turizm amaçlı (yeme-içme tesisleri, alışveriş merkezleri, haberleşme ve ulaştırmaya yönelik üniteler, danışma, enformasyon ve banka hizmetleri, konaklama üniteleri, ofis binalar) fonksiyonlara sahip olup, kruvaziyer gemilerin yanaşmasına ve yolcuları indirmeye müsait deniz yapıları ve yan tesislerinin yer aldığı liman olarak tanımlanıyor.
1. sırada marmaris limanı (31 kruvaziyer gemi), 2. sırada kuşadası limanı (27 kruvaziyer gemi) ve 3. sırada ise galaport istanbul limanı (9 kruvaziyer gemi) yer almaktadır. (2021 verilerinin kaynağı denizcilik genel müdürlüğü)
çok önemli not1: bir önceki yıl ilk sırada kuşadası limanı yer almaktaydı. kpss kaynaklarında basım tarihlerinden kaynaklı olarak kuşadası limanı görülmektedir.
not2: ösym daha önce kruvaziyer liman sorusu sormuştu.

628-) şatt'ül-arab
diğer adıyla ervend rd, fırat ve dicle nehirlerinin basra körfezi'nden denize dökülmeden önce birleştikleri yerdir. uzunluğu 193 km'dir. şatt-ül-arap su yolunun hangi kısmının hangi devlete ait olduğu sorunu iran-ırak savaşı'nın sebebi olarak gösterilmiştir.

629-) mantıku't-tayr
iranlı sufi şair ferîdüddîn-i attâr tarafından kaleme alınmış bir manzum eserdir. tasavvuf edebiyatının başlıca eserlerinden olan mantıku't-tayr'da kuşlar ile ilgili bir hikâye kullanılarak, çeşitli semboller aracılığıyla tasavvufun temellerini, önemli prensiplerini ve tasavvufî yaşam ile inancı anlatılmaktadır. 4724 beyitten oluşan mesnevi tarzında yazılmış bir eserdir.
hüdhüd mesnevi hikâye içerisinde önemli bir semboldür ve giriş kısmında kuş topluluğundaki hüdhüd şu şekilde betimlenir:
"sırtında tarikat elbisesi, başında ise hakikat tacı vardı."
eserde tanrı'yı sembolize eden simurg kuşuna yapılan betimlemelerden biri ise şudur:
"kuşkusuz bizim de bir padişahımız vardır. o da kaf dağı'nın ardındadır."
"adı simurg'dur, kuşların padişahıdır. o bize yakındır lakin biz ona oldukça uzağız."

630-) anka kuşu
simurg, zümrüdüanka veya sadece anka; kökeni pers mitolojisi ve edebiyatına dayanan, efsanevi, iyicil bir kuştur. sênmurw ve sîna-mrû diğer isimlerindendir. eski mısır mitolojisindeki feniks ve türk mitolojisindeki hüma veya tuğrul gibi kuşlarla benzer özellikler taşır.
kendini yakan ve kendisinden yeniden doğan bir kuştur. anka ya da zümrüd-ü anka orta doğu geleneğine göre, kaf dağı’nda yaşar. bu efsanevi kuş sembolizmlerinde simgelenen başlıca anlamlar, spiritüel aydınlanma ve reenkarnasyon olarak açıklanır.

631-) uluslararası anadolu ankası tatbikatı / konya
türkiye'nin ev sahipliğinde 4 ülkenin katılımıyla gerçekleştirilen tatbikatın basın turu, konya'daki 3. ana jet üs komutanlığı atış sahası'nda yapıldı.
türkiye'nin ev sahipliğinde gerçekleştirilen ve gerçek mühimmatın kullanıldığı uluslararası anadolu ankası tatbikatı gerçeğini aratmadı.
konya'daki 3. ana jet üs komutanlığı atış sahası'nda yapılan tatbikata, azerbaycan, kuzey kıbrıs türk cumhuriyeti ve polonya katıldı. (mayıs 2022)

632:) isveç ve finlandiya'nın nato üyeliği
türkiye heyetinin, isveç ve finlandiya heyetleri ile nato'ya üyelik başvurularına ilişkin istişarelerde bulunmak üzere gerçekleştirdiği toplantı sona erdi. (mayıs 2022)
cumhurbaşkanlığı külliyesi'ndeki görüşmede, türkiye heyetine, cumhurbaşkanlığı sözcüsü büyükelçi ibrahim kalın ve dışişleri bakan yardımcısı büyükelçi sedat önal başkanlık etti.
isveç ve finlandiya ise görüşmeye, isveç başbakanlık ofisi devlet sekreteri oscar stenström ve finlandiya dışişleri bakanlığı müsteşarı jukka salovaara'nın başkanlıklarında katıldı.
not1: daha önce de güncelde paylaştım. bu iki ülkenin nato üyeliğine (terör örgütlerine desteklerinden dolayı) türkiye olumsuz bakmaktadır.
not2: bosna hersek de nato üyeliği için çabalıyor.
not3: 2020'de son olarak kuzey makedonya nato üyesi ülke oldu.

633-) salvador ramos
abd'nin teksas eyaleti valisi gregg abbott, eyaletteki bir okulda düzenlenen silahlı saldırıda 14 öğrenci ve 1 öğretmenin öldürüldüğünü açıkladı.
saldırıda 14 öğrencinin ve 1 öğretmenin hayatını kaybettiğini aktaran abbott, 18 yaşındaki salvador ramos isimli saldırganın olaya müdahale eden polisler tarafından etkisiz hale getirildiğini de sözlerine ekledi. (mayıs 2022)
not1: polise yönelik eleştiriler var
not2: ölü sayısı 21'e çıktı.

634-) 112 acil yardım çağrısı
türkiye'de acil durumların artık tek bir numarası var. sağlık, itfaiye, jandarma, emniyet, afad ve diğer tüm birimlere ulaşmak için 112 tuşlanacak.
acil durumlarda 110 yangın ihbar, 112 sıhhi imdat, 155 polis imdat, 156 jandarma imdat, 122 alo afad, 177 orman yangın ihbar ve 158 sahil güvenlik numaraları tek çatı altında birleştirildi.
türkiye'de, avrupa birliği'ne uyum çalışmaları çerçevesinde, 2015 yılında içişleri bakanlığı tüm acil yardım numaralarını 112 acil çağrı merkezi çatısı altında birleştirmek üzere proje yürütmüş ve pilot il olarak antalya seçilmiştir. kademeli olarak tüm illerde faaliyete geçirilen proje, 10 temmuz 2021 tarihi itibarıyla türkiye’nin tamamında faaliyete geçmiştir.

635-) cumbre vieja yanardağı
2021 la palma volkan patlaması, ispanya'nın la palma adasındaki kanarya adaları'ndaki en aktif yanardağlardan biri cumbre vieja yanardağında oluşan bir çatlak boyu yanardağı patlamasıdır. 85 günle, la palma'da bilinen en uzun süreli yanardağı patlaması olarak kayda geçmiştir. (eylül 2021)

636-) mansur yavaş / world mayor 2021
ankara büyükşehir belediye başkanı mansur yavaş, "şeffaf yönetim" anlayışı ve toplumun "yoksul ve en korunmasız" kesimlerini destekleyen çalışmaları ile dünya belediye başkanı başkent ödülü'ne layık görüldü.
ankara büyükşehir belediye başkanı mansur yavaş, londra merkezli belediye başkanları vakfı (city mayors foundation) tarafından verilen 2021 dünya belediye başkanı başkent ödülü'nü kazandı. (eylül 2022)

637-) cumhurbaşkanlığı idari işler başkanı
en yüksek devlet memurudur.

638-) women-up
sosyal güvenlik kurumunun (sgk), avrupa birliği'nin (ab) desteğiyle hayata geçirdiği kayıtlı kadın istihdamının desteklenmesi projesi'nin (women-up) tanıtımı yapıldı. (mayıs 2022)

639-) tedros adhanom ghebreyesus
dünya sağlık örgütü'nün (dsö) genel direktörü dr. tedros adhanom ghebreyesus, ikinci kez örgütün genel direktörü seçildi. (mayıs 2022)

640-) şamahı / azerbaycan
azerbaycan'ın şamahı şehri, türk devletleri teşkilatınca (tdt) türk dünyası 2023 turizm başkenti seçildi. (mayıs 2022)
not1: uluslararası türk kültürü teşkilatı (türksoy) kültür bakanları daimi konseyi olağanüstü toplantısı'nda, azerbaycan'ın şuşa kenti "2023 türk dünyası kültür başkenti" ilan edildi. (mart 2022)
not2: türk dünyası 2022 turizm başkenti, bursa'dır.

641-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
anayasada 7 kısım, 177 madde ve 16 geçici madde bulunmaktadır.
anayasa başlangıç hariç olmak üzere toplam yedi kısımdan oluşur. bunlar şu şekildedir: başlangıç, genel esaslar, temel haklar ve ödevler, cumhuriyetin temel organları, mali ve ekonomik hükümler, çeşitli hükümler, geçici hükümler ve son hükümler. başlangıç anayasa metnine dahildir.
not: anayasanın ilk 9 maddesini paylaşıyorum.

642-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
başlangıç metni, anayasanın maddelerinin başlamasından önce yer alan, madde numarası olmayan, 9 paragraftan oluşan ve anayasaya hakim olan temel felsefeyi yansıtan bir metindir. anayasaya dahildir ve bağlayıcıdır.
not1: başlangıç metni çok uzun olduğu için paylaşmıyorum. anayasanın diğer maddelerinin genel felsefesi hakimdir.
not2: anayasa başlangıç metni ilk kez 1961 anayasasında yer almıştır.
önemli not3: 1982 anayasası'ndaki başlangıç metninin ilk paragrafı olan 12 eylül 1980 harekâtının meşruluğu 1995'te anayasa'dan kaldırıldı.

643-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
ı. devletin şekli
madde 1- türkiye devleti bir cumhuriyettir.

644-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
ıı. cumhuriyetin nitelikleri
madde 2- türkiye cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devletidir.

645-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
ııı. devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
madde 3- türkiye devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. dili türkçedir.
bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
millî marşı “istiklal marşı”dır.
başkenti ankara’dır.

646-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
ıv. değiştirilemeyecek hükümler
madde 4- anayasanın 1 inci maddesindeki devletin şeklinin cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.

647-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
v. devletin temel amaç ve görevleri
madde 5- devletin temel amaç ve görevleri, türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.

648-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
vı. egemenlik
madde 6- egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.

649-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
vıı. yasama yetkisi
madde 7- yasama yetkisi türk milleti adına türkiye büyük millet meclisinindir. bu yetki devredilemez.

650-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
vııı. yürütme yetkisi ve görevi
madde 8- yürütme yetkisi ve görevi, cumhurbaşkanı tarafından, anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.

651-) türkiye cumhuriyeti 1982 anayasası
ıx. yargı yetkisi
madde 9- yargı yetkisi, türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.

652-) ilk türkoloji kürsüsü
macaristan’da türkoloji, türkiye’den de eskidir. 1830’lu yıllarda macar üniversitesi’nde ilk türkoloji dersleri verilmeye başlanmıştır. macarlar ve türkler arasında çok eskilere dayanan iyi ilişkiler nedeni ile macaristan’da türkoloji kurulmuş, macarların türklerle tarihsel bakımdan ortaklık bağına sahip olmaları, türklük bilimi araştırmalarını heyecanlı bir bilimsel alanda tutmaya yetmiştir. bu noktada macar ve türk türkologlarını birleştiren ortak kavram ve ideal ‘turan’ olmuştur. çünkü turan, kökenler ve göçler konusuyla, dolayısıyla türklük bilimiyle doğrudan ilintilidir. ilk türkoloji kürsüsü de 1870’de macaristan’da (budapeşte) kurulmuştur.

653-) vordonos adaları
1010 yılında meydana gelen bizans depreminde battığı belirtilen, istanbul'un kayıp adalarıdır. büyük vordonos ve küçük vordonos isminde iki adadan oluşmaktadır. üstündeki manastır ile battığı bilinmektedir. bostancı çöken ada olarak da bilinen bu eski adanın bulunduğu yere şimdilerde höreke ya da manastır kayalıkları denmektedir.

654-) bimarhane
tarihteki ilk bimarhane emeviler döneminde kuruldu. bu bimarhanede hem ruh ve sinir hastaları hem de cüzzamlılar tedavi edildi. daha sonraki yıllarda büyük selçuklu devleti ve osmanlı imparatorluğunda da birçok bimarhane açıldı.
ilk uygulama: emeviler
türklerde ilk uygulama: selçuklular

655-) botan çayı beğendik köprüsü
van-tatvan-bitlis ile siirt-mardin-batman hattını birbirine bağlayan botan çayı beğendik köprüsü 165 metre yüksekliği ile türkiye'nin en yüksek köprüsüdür.
not: türkiye'nin siirt ilinin pervari ilçesinde yer alan köprü, temmuz 2020'de hizmete girdi.

656-) cumhurbaşkanlığı kabine üyeleri
cumhurbaşkanı
cumhurbaşkanı yardımcısı
adalet bakanı
aile ve sosyal hizmetler bakanı
çalışma ve sosyal güvenlik bakanı
çevre, şehircilik ve iklim değişikliği bakanı
dışişleri bakanı
enerji ve tabii kaynaklar bakanı
gençlik ve spor bakanı
hazine ve maliye bakanı
içişleri bakanı
kültür ve turizm bakanı
millî eğitim bakanı
millî savunma bakanı
sağlık bakanı
sanayi ve teknoloji bakanı
tarım ve orman bakanı
ticaret bakanı
ulaştırma ve altyapı bakanı
not1: toplamda 17 bakanlık vardır.
not2: 2021 yılında resmi gazetede yayımlanan cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile "aile, çalışma ve sosyal hizmetler bakanlığı" ikiye ayrıldı. yerine "aile ve sosyal hizmetler bakanlığı" ile "çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığı" kuruldu.
not3: 2017 anayasa değişikliğine göre; bakanlıkların kurulması, kaldırılması, isim değişikliği cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yapılır, hükmü getirilmiştir.

657-) türkiye cumhuriyeti'nin suriye'deki operasyonları
1. şah fırat operasyonu (kobani - halep)
artan ışid saldırıları sonrası süleyman şah'ın naaşı ve 38 personelin ülkeye getirilmesi. (22 şubat 2015 - 23 şubat 2015)
sonuç: süleyman şah'ın naaşı türkiye'ye getirildi.
2. fırat kalkanı harekâtı (cerablus, el-bab - halep) işid'i türkiye sınırından uzaklaştırmak, menbic'i ele geçiren ypg'nin afrin kantonu ile menbic kantonu'nu birleştirip koridor kurmasını engellemek. (24 ağustos 2016 - 29 mart 2017)
sonuç: cerablus ve el-bab türk ordusu tarafından ele geçirildi. ışid halep'in kuzeyinden çıkarıldı. menbic-afrin arası bağlantı kesildi.
3. idlib operasyonu (idlib)
olası bir göçü engellemek için idlib'de gerginliği düşürmek. (8 ekim 2017 - 27 şubat 2020)
sonuç: operasyon, bahar kalkanı harekâtı olarak genişletildi.
4. zeytin dalı harekâtı (afrin, halep)
ypg'yi afrin'den atarak hatay, kilis ve gaziantep sınırlarını güvene almak. (20 ocak 2018 - 24 mart 2018)
sonuç: ypg afrin'den çıkarıldı.
5. barış pınarı harekâtı (rasulayn, tel abyad)
suriye kürdistanı'nda bulunan ypg'yi türkiye sınırından uzaklaştırmak. (9 ekim 2019 - 18 ekim 2019)
sonuç: türk silahlı kuvvetleri, resulayn, tel abyad, suluk dahil olmak üzere 600 yerleşim yerini ele geçirdi, m4 karayolu'nun fırat'ın doğusunda kalan kısmını büyük ölçüde kontrol etti ve 4820 kilometrekare alanda hakimiyet sağladı.
6. bahar kalkanı harekâtı (idlib)
olası göçü engellemek. (27 şubat 2020 - 5 mart 2020)
sonuç: ateşkes yapıldı, çatışmalar ve türkiye sınırına doğru göç hareketleri durdu.

658-) pençe serisi operasyonlar
pençe operasyonları, türk silahlı kuvvetlerinin (tsk) kuzey ırak'ta pkk'ya karşı başlattığı sınır ötesi harekât olan kararlılık harekâtı'nın devamı olan operasyonlardır. mayıs 2019'da başlayan ve halen devam eden operasyonlar süresince tsk kuzey ırak'ta hakurk, sinat-haftanin bölgelerine askerî üs kurarak ilerlemekte ve bölgeye yerleşmektedir. türk yapımı balistik füze olan bora da ilk kez bu operasyonlar süresinde denenmiştir.
pençe operasyonu (mayıs 2019-ilk operasyon)
pençe-2 operasyonu
pençe-3 operasyonu
pençe-kartal operasyonu
pençe-kaplan operasyonu
pençe kartal-2 operasyonu
pençe-yıldırım operasyonu
pençe-şimşek operasyonu
pençe-kilit operasyonu (mayıs 2022 itibariyle devam eden operasyon)

659-) laodikya antik kenti
denizli'nin pamukkale ilçesindeki laodikya antik kenti'nde yer alan 2200 yıllık antik tiyatro, tamamlanan restorasyon çalışmalarının ardından ilk misafirlerine kavuştu.
unesco dünya miras geçici listesi'nde yer alan antik kentteki tiyatro, kazı başkanı prof. dr. celal şimşek başkanlığında 2019'da başlatılan restorasyon çalışmalarının tamamlanmasının ardından bugün akşam ilk misafirlerini ağırladı.
yaklaşık 15 bin kişinin katılım sağladığı tiyatro açılışı kapsamında izmir devlet senfoni orkestrası özel bir konser gerçekleştirdi. (mayıs 2022)

660-) beyaz şapkalı hackerlar
kötü niyetli hackerlardan önce sistemlerdeki güvenlik açıklarını fark edip, siber güvenliğin güçlendirmesini sağlayan "beyaz şapkalı" hackerlar olarak da bilinen etik hacker mesleğinin ulusal meslek standardı resmi gazete'de yayımladı.
mesleki yeterlilik kurumu (myk), kötü niyetli hackerlardan önce sistemlerdeki güvenlik açıklarını fark edip siber güvenliğin güçlendirmesini sağlayan "beyaz şapkalı" hackerlar olarak da bilinen "etik hacker"ların ulusal meslek standardını belirledi. (mayıs 2022)

661-) zengezur koridoru
azerbaycan cumhurbaşkanı ilham aliyev, ermenistan'la hem demir yolları hem de kara yollarının inşası da dahil olmak üzere zengezur koridoru'nun açılması konusunda anlaştıklarını bildirdi. (mayıs 2022)

662-) salif keita
kültür ve turizm bakanlığınca düzenlenen başkent kültür yolu festivali'ne konuk olacak sanatçı, afrika'dan geleneksel, batı'dan modern ezgileri bir araya getirdiği şarkılarıyla 3 haziran cuma cso ada ankara'da olacak.
afrika'nın ve ülkesi mali'nin müziğini 40 yıldır dünyaya yenilikçi bir tarzla sunan salif keita, başkent kültür yolu festivali'ne konuk olacak.
kültür ve turizm bakanlığınca düzenlenen başkent kültür yolu festivali kapsamında 28 mayıs-12 haziran'da ankara'daki farklı kültür duraklarında çeşitli etkinlikler düzenlenecek. (mayıs 2022)

663-) altıntepe kalesi / arkeopark
urartular'ın anadolu'da günümüze ulaşan en önemli kentlerinden olan ve kazı çalışmaları sonrası açık hava müzesine dönüştürülen 2900 yıllık altıntepe kalesi, çevre düzenlemesinin ardından ziyarete açılacak.
erzincan'da tarihi ipek yolu üzerinde yer alan ve "arkeopark" olarak bilinen açık hava müzesine dönüştürülen urartular dönemine ait altıntepe kalesi'nde çıkarılan eserler, temsil ettiği kültürün tek örneklerini oluşturuyor.
urartuların ve doğu roma imparatorluğu'nun da günümüze ulaşan en önemli merkezlerinden olan altıntepe kalesi, erzincan il merkezinin 14 kilometre kuzeydoğusunda üzümlü ilçesinde yer alan yaklaşık 60 metre yüksekliğindeki tepede bulunuyor.

664-) desiderius erasmus
(28 ekim 1466, rotterdam - 12 temmuz 1536, basel), kuzey avrupa rönesansı'nın önemli felemenk felsefeci ve klasik edebiyat araştırmacısı, hümanist bilgin ve ilahiyatçı.
"bütün insan ömrü, deliliğin yarattığı bir hayalden ibarettir.” sözünü "deliliğe övgü" adlı kitabında kullanmıştır.

665-) nuri pakdil
(1934, kahramanmaraş - 18 ekim 2019, ankara), türk yazar ve hukuk müşaviri. kudüs şairi olarak bilinir.
ünlü sözü:
"yüreğimin yarısı mekke'dir, geri kalanı da medine'dir. üstünde bir tül gibi kudüs vardır."
önemli ödülleri:
türkiye cumhurbaşkanlığı kültür ve sanat büyük ödülü (2019)
t.c. kültür ve turizm bakanlığı kültür ve sanat büyük ödülü (2010)
bazı önemli eserleri:
biat
bir yazarın notları
anneler ve kudüsler
bağlanma

666-) ispanyol gribi
1918 - 1920 yılları arasında h1n1 virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgınıdır. ispanyol gribi, 500 milyondan fazla kişiye bulaşması sonucu 18 ay içinde 50 milyon dolayında insanın ölümüne sebep olarak insanlık tarihinde bilinen en büyük salgınlardan biri olmuştur.

667-) siha'da tarihi gün
ab ve nato üyesi ülkeye ihraç edilecek.
ilk kez türk yapımı bir silahlı insansız hava aracı, avrupa birliği ve nato üyesi ülkeye ihraç edilecek. polonya cumhurbaşkanı duda, bu önemli anlaşma için ankara'ya geldi. (ekim 2021)

668-) bükreş / romanya
radyo ve televizyon üst kurulu (rtük) ile yunus emre enstitüsü (yee), romanya'nın başkenti bükreş'te "dijital çağda medya okuryazarlığı ve türkçe çalıştayı"nın üçüncüsünü düzenledi. (ocak 2022)

669-) quad
japonya'nın başkenti tokyo'da başbakan kişida fumio'nun ev sahipliğinde dörtlü güvenlik diyaloğu "quad" liderler zirvesi düzenleniyor.
abd başkanı biden, avustralya'nın yeni başbakanı anthony albanese ile hindistan başbakanı narendra modi'nin de katılacağı zirvede bölgesel politikalar ele alınacak. (mayıs 2022)
quad: dörtlü güvenlik diyaloğu (abd, avustralya, hindistan, japonya)
2022 ev sahibi: japonya
not: avustralya başbakanı antony albanese, 2023 quad liderler zirvesi'ne ev sahipliği yapacaklarını açıkladı.

670-) ali kuşçu
timur imparatorluğu ile osmanlı imparatorluğu'nda yaşamış olan bir astronom, matematikçi ve dil bilimcidir.
ıı. mehmed’in (fatih) davetiyle istanbul’a geldi. osmanlı akkoyunlu sınırında büyük bir törenle karşılandı. kendisi daha sonra ayasofya medresesine müderris oldu ve burada matematik ve astronomi dersleri vererek yeni ali kuşçular yetiştirdi. ayrıca kendine ait bir kütüphane oluşturularak müdürlük görevine atandı.
fatih külliyesinde bir güneş saati yapan ali kuşçu, istanbul’un enlem ve boylam derecesini belirlemiştir. ay’ın ilk haritasını çıkarmış ve bir bölgesine yer vermiştir. ali kuşçu’nun en büyük eserlerinden biri olan astronomi risalesi’dir. matematik ve astronomi alanında büyük bir çığır açan bu eserde gök cisimlerinin dünyamızdan uzaklıklarına kadar tüm bilimsel detaylar bulunmaktadır.
ali kuşçu’nun buluşları
ayın haritasını çizmiştir.
uzay alanında araştırmalar yapmıştır.
ay’ın uydu olduğunu, güneş’ten aldığı ışınları yansıttığını ortaya koymuştur.
uzay ve uzay bilimi alanında özgün çalışmalar yapmıştır.
istanbul’un enlem ve boylamını ölçmüştür
güneş saatleri yapmıştır.

671-) kınalızade ali
hicrî 916'da (m. 1511) ısparta'da doğdu. türk ahlakçılarındandır. anadolu kazaskerliği yaptı, kitabını suriye beylerbeyi ali paşa'ya ithaf etti. hicrî 979'da (m. 1571) öldü. ahlak-ı alai adlı eseriyle tanınmıştır. kitabı türkçe yazılmış ilk ahlak eseridir.

672-) yakutiye medresesi
türkiye'de erzurum ilinde bulunmaktadır. ilhanlı hükümdarı olcaytu zamanında emir hoca cemalettin yakut tarafından 1310 yılında inşa ettirilmiştir.
not: eser, anadolu selçuklu veya saltuk beyliği eseri olarak karıştırıldığından yazma ihtiyacı duydum. çok iyi korunmuş bu eser ilhanlılara aittir.

673-) leyla erbil
(d. 12 ocak 1931, istanbul - ö. 19 temmuz 2013, istanbul). türk edebiyatının 1950 kuşağı yazarlarındandır.
2002 yılında nobel edebiyat ödülü’ne aday gösterilen erbil, türkiye'den bu ödüle aday gösterilen ilk kadın yazardır.

674-) mescid-i aksa
müslümanlarca kutsal kabul edilen ve müslümanların ilk kıblesi olduğuna inanılan yapı. yapı kudüs'ün doğusundaki eski şehir bölgesinde, tapınaklar tepesi olarak bilinen alandadır.
not: 15 yıl sonra ilk ziyaret: önce filistin sonra israil...
israil ile ilişkileri normalleştirme çerçevesinde dışişleri bakanı çavuşoğlu, bugün filistin ve israil’i kapsayan bir geziye çıktı. çavuşoğlu, 15 yıl aradan sonra israil’i resmen ziyaret eden ilk türk dışişleri bakanı oldu. ayrıca çavuşoğlu mescid-i aksa'yı da ziyaret etti. (mayıs 2022)

675-) gümüş motor
türkiye'nin ilk yerli ve milli motoru necmettin erbakan'ın ileri görüşlülüğü ve azmi sayesinde üretilmişti. adına 'gümüş motor' denilmiştir.
ilk gümüş motor fabrikası da 1960 yılında açılmıştır. gümüş motor, ileride adını pancar motor olarak değiştirmiştir.

676-) bretton woods sistemi
ıı. dünya savaşı sırasında temmuz 1944'te abd'nin küçük bir kasabası olan bretton woods'da toplanan birleşmiş milletler para ve finans konferansında ortaya çıkan iktisadi sistemdir.
uluslararası para sisteminin kurallarını belirleyen bu anlaşma, dünya bankası ve uluslararası para fonu'nun (ımf) kurulmasına karar vermiştir.
çok önemli not: bu konferansta (bretton woods konferansı) altına dönüştürülebilen tek para biriminin dolar olmasına, diğer para birimlerinin değerlerinin de dolara göre ayarlanmasına karar verilmiştir. yani artık altın yerine dünya piyasalarında dolar kullanılması kararlaştırmıştır.

677-) fârâbî
(872 - 950) batıda bilinen adıyla alpharabius, 8. ve 13. yüzyıllar arasındaki islam'ın altın çağı'nda yaşamış ünlü filozof ve bilim insanı. aynı zamanda gökbilimci, mantıkçı ve müzisyendir. yorumları ve incelemeleri sayesinde farabi orta çağ islam aydınları arasında muallim-i sânî ya da hace-i sâni olarak bilinir.
büyük düşünür farabi hava titreşimlerinden ibaret olan ses olayının ilk mantıklı izahını yaptı. bu keşfi sayesinde musiki aletlerin yapımında gerekli olan kaideleri buldu.
not1: birleşmiş milletler fikrini ortaya atan ilk kişidir.
not2: ilk türk-islam müzik olan ihsa el-ulum musiki el-kebiri kitabının yazarıdır.
not3: önemli eserleri...
ehli'l-medineti'l-fadıla
es-siyasetu'l-medeni (mebadiu'l-mevcudat)

678-) 75. dünya sağlık asamblesi
sağlık bakanı dr. fahrettin koca, isviçre'nin cenevre kentinde düzenlenen 75. dünya sağlık asamblesi'nin açılışına katıldı.
birleşmiş milletler'in (bm) cenevre ofisi'nde düzenlenen ve dünya sağlık örgütü'nün (dsö) en üst karar alma organı olan asamble kapsamında ikili görüşmelerde bulunan bakan koca, ilk olarak cezayirli mevkidaşı dr. abdurrahman bin bozid ile bir araya geldi. (mayıs 2022)

679-) 2022 balkan spor tırmanış şampiyonası
türkiye dağcılık federasyonunun (tdf) düzenlediği 2022 balkan spor tırmanış şampiyonası, aydın'da yapıldı.
efeler belediyesi tırmanış kompleksi'nde gerçekleştirilen şampiyonaya türkiye, yunanistan, kuzey makedonya, bulgaristan, romanya ve sırbistan'dan toplam 81 sporcu katıldı.
organizasyonu 6 altın, 7 gümüş ve 8 bronz madalya ile tamamlayan spor tırmanış milli takımı, balkan şampiyonu oldu. (mayıs 2022)

680-) kvkk
kişisel verileri koruma kurulunun (kvkk) kararları, kişisel verileri işleyen şirket, kurum ve kuruluşlarla gerçek kişilere yol gösterirken, diğer yandan verisi işlenen kişilerin haklarının korunmasını da sağlıyor.
vatandaşlar, 2016 yılında yürürlüğe giren kişisel verilerin korunması kanunu sayesinde, kendileriyle ilgili verilerin işlenip işlenmediğini öğrenebiliyor, verileri işlenmiş ise bu veriler hakkında bilgi talep edebiliyor, verilerinin hangi amaçla işlendiğini sorgulayabiliyor, eksik veya yanlış işlenen veriler hakkında düzeltme işlemi sağlayabiliyor, veri işleme faaliyetinden dolayı aleyhinde çıkan sonuçlara itiraz edebiliyor ve kanuna aykırı veri işlemeden dolayı zarara uğraması halinde zararın giderilmesini talep edebiliyor.

681-) berna gözbaşı
türk sanayici ve spor yöneticisi. kayseri'de kurulu yatak üreticisi brn yatak firmasının kurucusudur. girişimcilik ve ihracat alanında birçok ödüle layık görüldü. 2019 yılında kayserispor futbol kulübü'nün başkanı seçilerek süper lig'deki ilk kadın spor kulübü başkanı oldu. (2019)

682-) milli uzay programı
cumhurbaşkanı erdoğan: "(milli uzay programı) başvuru için 'uzaya.gov.tr' adresini oluşturduk. eğitim şartlarını sağlayan 45 yaşından genç tüm vatandaşlar başvurabilir." (mayıs 2022)
not1: sanayi ve teknoloji bakanlığı, cumhurbaşkanı recep tayyip erdoğan'ın milli uzay programı kapsamında belirlenen "türk uzay yolcusu ve bilim misyonu" görevini başlattığını bildirdi.
not2: açıklamada, uzay yolcusu adaylarında aranacak genel şartlar şu şekilde belirtildi:
"türkiye cumhuriyeti vatandaşı olmak, 45 yaşından küçük olmak, kamu haklarından yasaklanmamış bulunmak, yükseköğretim kurumlarının en az 4 yıllık lisans eğitimi veren mühendislik, fen bilimleri/temel bilimler, fen bilimleri alanındaki eğitim ve tıp fakültelerinden birini bitirmiş olmak, çok iyi derecede ingilizce bilgisine sahip olmak, boy uzunluğu 149,5-190,5 santimetre, kilonun 43-110 kilogram arasında olması."

683-) hasan turan
ırak türkmen cephesinin (ıtc) kerkük'te düzenlenen 2. olağan kurultayı'nda yaklaşık bir yıl önce yürütme kurulu kararıyla göreve getirilen hasan turan yeniden başkan seçildi. (mayıs 2022)

684-) yeni tip 6 denizaltı
cumhurbaşkanlığı savunma sanayii başkanlığı tarafından yürütülen proje kapsamında üretilecek denizaltılar, yakıt pili teknolojisi sayesinde havadan bağımsız tahrik kabiliyeti özellikleriyle türk deniz kuvvetleri için ilk olma özelliği taşıyor.
proje kapmasında gölcük tersanesi komutanlığında yapımı süren ilk denizaltı piri reis'in bu yıl içinde hizmete alınması hedeflenirken, bugün havuza çekim işlemi gerçekleştirilen hızırreis'in 2023'te, selmanreis'in ise 2027'de hizmete girmesi planlanıyor.
bunların yanı sıra denizaltılar muratreis'in 2024, aydınreis'in 2025, seydialireis'in ise 2026 yılında hizmete alınmasıyla beraber, 2027 yılına kadar yeni tip 6 denizaltının donanmaya kazandırılması amaçlanıyor. (mayıs 2022)

685-) konstantinos tsakalidis
anadolu ajansı tarafından bu yıl sekizincisi düzenlenen istanbul photo awards 2022 yılın en iyi fotoğraf ödülünü konstantinos tsakalidis kazanan isim olmuştur. bir bloomberg fotoğrafçısı olan konstantinos tsakalidis ödül kazandığı fotoğrafı yunanistan'da bir orman yangını sırasında çekmiştir. istanbul photo awards platformuna 14 bin kayıtlı fotoğrafçı olduğu bilinmektedir. (mart 2022)
not: ıstanbul photo awards'ın bu yılki "seri portre" birincilik ödülünü ise kazanan rus foto muhabiri sergei stroitelev kazandı.

686-) hacizli malların elektronik ortamda satılması
adalet bakanlığının, hacizli malların elektronik ortamda açık artırmayla satılabilmesine olanak sağlayan yeni uygulamasına ankara, bursa ve kayseri'de 1 haziran'da başlanacak. (mayıs 2022)

687-) hint-pasifik ekonomik çerçevesi (ipef)
abd başkanı joe biden, japonya dahil 13 ülkeyle "hint-pasifik ekonomik çerçevesi"ni (ıpef) başlattıklarını duyurdu.
beyaz saray açıklamasına göre, başlangıçta ıpef'te abd ve japonya'nın yanı sıra hindistan, güney kore, avustralya, endonezya, tayland, singapur, malezya, filipinler, vietnam, yeni zelanda ve brunei yer alıyor. (mayıs 2022)

688-) hasan şeyh mahmud
somali'de yapılan seçimleri kazanarak 2. kez cumhurbaşkanı olan hasan şeyh mahmud, resmi olarak göreve başladı. (mayıs 2022)

689-) itecik lalesi
uşak'ta yaklaşık 50 dekarlık alanda yetişen ve ender görülen bir şakayık türü olan itecik lalesi, baharın gelmesiyle çiçek açtı.
kayaağıl köyü sınırlarındaki yaklaşık 1200 metre rakımlı itecik tepesi'nde yetişen, halk arasında itecik lalesi olarak bilinen "paeonia peregrina"nın çiçek açması nedeniyle vali turan ergün'ün katılımıyla etkinlik düzenlendi.
koyu kırmızı rengiyle çiçeklenen bitkiyi inceleyen vali ergün, ender görülen bitkinin yetiştiği 50 dekarlık alanın, 2020 yılında "itecik lalesi tabiatı koruma alanı" olarak ilan edildiğini anımsattı. (mayıs 2022)

690-) moody's
moody's'in ülke riskleri grubu kıdemli başkan yardımcısı muehlbronner, türk bankalarının sağlam ve açık bir şekilde ekonomik dengelenmenin sağlanmasındaki önemli unsurlar arasında olduğunu belirterek "türk bankaları sağlam büyümede iyimseriz. türk ekonomisi her zaman dirençli oldu" dedi. (mayıs 2022)
not1: 2022 mayıs itibariyle türkiye'nin güncel kredi notu b2'dir.
not2: moody's yatırım hizmetleri, genellikle moody's diye hitab edilir, moody's şirketi'nin bono ve tahvillerin kredi derecelendirmesi konusunda uzmanlaşmış alt şirketidir. moody's yatırım hizmetleri, ticari ve kamu işletmelerinin çıkardığı bonolar üzerinde uluslararası finansal araştırmalar sağlar. merkezi abd'nin new york şehridir.

691-) kavılca buğdayı
ardahan'da tarım ve orman il müdürlüğünün çiftçilere dağıttığı 50 ton ata buğdayı kavılca tohumu ekilmeye başlandı.
yörede yüzyıllardır ekilen ancak unutulmaya yüz tutan, "anadolu buğdayının anası" olarak da bilinen 13 bin yıllık kavılca buğdayının üretimi yaygınlaşıyor. (mayıs 2022)

692-) mayıs ayı spor başarıları
a. türk sporu, birçok branşta avrupa ve dünya şampiyonluklarıyla tarihi bir hafta yaşadı.
19 mayıs atatürk'ü anma gençlik ve spor bayramı'nın kutlandığı haftada basketboldan voleybola, bokstan tekvandoya, kürekten ampute futboluna kadar türkiye büyük başarılara imza attı. (mayıs 2022)
b. basketbolda avrupa'nın kulüpler bazındaki en önemli organizasyonu thy avrupa ligi'nde anadolu efes, türk halkını sevince boğdu.
sırbistan'ın başkenti belgrad'da 19-21 mayıs'ta düzenlenen dörtlü final organizasyonunda lacivert-beyazlılar önce yunan ekibi olympiakos'u sonra da finalde ispanyol temsilcisi real madrid'i geçerek üst üste 2. kez avrupa şampiyonu oldu.
avrupa'nın basketboldaki en prestijli kupası da 3. kez türkiye'ye geldi. (mayıs 2022)
c. voleybolda zirve bir kez daha vakıfbank'ın
vakıfbank kadın voleybol takımı, cev şampiyonlar ligi'nde bir kez daha tarihe geçti.
slovenya'nın başkenti ljubljana'da düzenlenen cev şampiyonlar ligi süper finali'nde italya'nın ımoco volley ekibini 3-1 yenen sarı-siyahlı takım, bu branşta avrupa'nın kulüpler düzeyindeki en büyük kupasını 5. kez müzesine götürme başarısı gösterdi.
vakıfbank, 2011, 2013, 2017 ve 2018'in ardından 2022 yılında da zirveye ulaşırken, türk takımları da bu organizasyonda son 11 sezonun 7'sinde şampiyonluk kupasını kazandı. (mayıs 2022)
d. kadın milli boksörler dünya şampiyonu
kadın milli boksörler, geride kalan haftada yumruklarıyla dünya şampiyonluklarına uzandı.
istanbul'da düzenlenen dünya kadınlar boks şampiyonası'nda milli sporcular 5 altın, 2 bronz madalyayla tarihe geçti. bu madalyalarla kadın milli boks takımı, dünya şampiyonu oldu.
ayşe çağırır, buse naz çakıroğlu, busenaz sürmeneli, hatice akbaş ve şennur demir altın, sema çalışkan ve elif güneri ise bronz madalya alarak türkiye'yi dünya arenasında başarıyla temsil etti. (mayıs 2022)
e. milli tekvandocular avrupa'nın zirvesinde
türkiye, ingiltere'de düzenlenen avrupa tekvando ve para tekvando şampiyonası'nda avrupa şampiyonu oldu.
milli tekvandocular manchester kentindeki organizasyonda 5 altın, 2 gümüş ve 4 bronz olmak üzere toplam 11 madalyayla, milli para tekvandocular ise 4 altın, 3 gümüş ve 1 bronz olmak üzere toplam 8 madalya takım halinde avrupa'nın zirvesine çıktı.
şampiyonada merve dinçel, zeliha ağrıs, hatice kübra ilgün, hakan reçber, emre kutalmış ateşli altın, emine gögebakan ve görkem polat gümüş, nafia kuş, deniz dağdelen, muhammed emin yıldız ve enbiya taha biçer bronz madalya alan milli tekvandocular olarak kürsüde yer aldı.
para tekvandoda ise nurcihan ekinci, gamze gürdal, alican özcan, mahmut bozteke altın, meryem betül çavdar, seçil er ve mehmet sami saraç gümüş, oktay atalay ise bronz madalya alarak türkiye'yi sevindirdi. (mayıs 2022)
f. bir avrupa şampiyonluğu da ampute futboldan
etimesgut belediye ampute spor kulübü, polonya'da düzenlenen ampute futbol şampiyonlar ligi'nde kupaya uzanmayı başardı.
finalde ev sahibi wisla krakow'u 5-2 yenen başkent ekibi, kupayı türkiye'ye getirdi. (mayıs 2022)
g. genç kürekçilerden iki avrupa şampiyonluğu
italya'da hafta sonu düzenlenen avrupa gençler kürek şampiyonası'nda milli sporculardan iki avrupa şampiyonluğu geldi.
genç erkekler dört tek dümencili sınıfında hamdi okan atmaca, fatih mehmet avcı, alper şevket eren, yusuf ziya ateş ve tuana fatma yıldız'dan oluşan milli takım, altın madalya elde etti.
genç erkekler iki çifte kategorisinde de ahmet ali kabadayı-halil kaan köroğlu ikilisi altın madalya kazandı. (mayıs 2022)
h. okul sporlarında da madalyalar geldi.
uluslararası okul sporları federasyonu (ısf) tarafından fransa'da gerçekleştirilen dünya okul sporları olimpiyatları'nda da milli sporculardan güzel haberler geldi.
türkiye, 25'i altın, 25'i gümüş, 42'si bronz olmak üzere 92 madalyayla oyunları bitirdi. (mayıs 2022)

693-) malabadi köprüsü
40.86 metre açıklığındaki sivri ana kemeri ile dünyanın günümüze ulaşan en büyük kemer açıklığına sahip taş kemer köprüsüdür. artuklu beyliği döneminde, timurtaş bin-i ilgazi tarafından 1147 yılında yapılmıştır. diyarbakır'ın silvan ilçesinde; batman yolu üzerinde bulunmaktadır.
not1: albert gabriel de köprü için şöyle demektedir: “modern statik hesabının olmadığı devirde bu açıklıkta o zaman için böyle bir eser hayranlık ve takdiri muciptir. ayasofya’nın kubbesi köprünün altına rahatlıkla girer. balkanlarda, türkiye’de, orta doğu’da bu açıklıkta, bu yaşta köprü yoktur.”
not2: evliya çelebi, seyahatname'de köprü hakkında şöyle yazmıştır: “malabadi köprüsünün altına ayasofya'nın kubbesi girer.”

694-) piri reis
osmanlı türk'ü denizci ve kartograf. asıl adı muhyiddin pîrî bey'dir. künyesi ahmet ibn-i el-hac mehmet el karamani'dir. amerika'yı gösteren dünya haritaları ve kitab-ı bahriye adlı denizcilik kitabıyla tanınmıştır. kanuni sultan süleyman döneminde etkilidir. hint deniz seferlerine de katılmıştır.
başlıca eserleri:
düzenle
kitab-ı bahriye
pîrî reis haritası
hadikat'ül bahriye
bilad-ül aminat
eşkalname
not1: pîrî reis'in, 1517'de yavuz sultan selim'e sunduğu dünya haritasında amerika kıtasının adı vilayet antilia'dır.
not2: pîrî reis haritası günümüze kalan, amerika kıtasını gösteren en eski haritalardan birisidir. osmanlı kaptan-ı derya'sı pîrî reis tarafından 1513'te çizilmiştir. avrupa ve afrika'nın batı kıyıları ile güney amerika'nın doğu kıyılarını göstermektedir.

695-) 20. yüzyılda önemli dünya liderleri
1. mustafa kemal atatürk (1881 - 1938)
20. yüzyılın en ileri görüşlü devlet adamı olan mustafa kemal atatürk siyasetçi, asker ve türkiye cumhuriyeti'nin kurucusudur. türkiye cumhuriyet'nin ilk cumhurbaşkanı olan atatürk tüm uluslara örnek teşkil etmiş devrimci, teorisyen, siyasi ve askeri bir liderdir.
atatürk'ün yazdığı eserler
-takımın muharebe talimi
-cumali ordugahı
-birinci ta'biye meselesinin halli
-taktik tatbikat gezisi-1
-bölüğün muharebe eğitimi
-taktik meselesinin çözümü ve emirlerin yazılmasına ilişkin öğütler
-ta'lim ve terbiye-i askeriye hakkında nokta-i nazarlar
-zabit ve kumandan ile hasbial
-nutuk
-medeni bilgiler
-geometri
2. mahatma gandhi (1869 - 1948)
mahatma gandhi "hindistan bağımsızlık hareketi"nin öncü lideri, dünyayı etkilemiş olan sivil itaatsizlik formunun mimarıdır. 20. yüzyılın önemli aktivistlerinden olan gandhi, şiddet içermeyen eylemleriyle ve ölüm oruçlarıyla ingiltere'ye istediklerini kabul ettirdi ve hindistan halkının özgürlüğünü almasını sağladı. tuz yürüyüşünü yapmıştır.
3. nelson mandela (1918 - 2013)
nelson mandela güney afrika cumhuriyeti'nin nobel barış ödülü sahibi, ayrımcılık karşıtı aktivisti ve ilk siyahi cumhurbaşkanıdır. güney afrika'ya özgürlük getiren isim olan mandela hakkında güney afrika halkı şu şekilde söyler; "mandela olmasaydı, güney afrika'da demokrasi diye bir şey olmazdı."
4. josif broz tito (1892 - 1980)
yugoslavya federal cumhuriyeti'ninin kurucusu ve askeri liderdir. balkan ülkelerinde 20. yüzyılda en çok değer verilen devlet adamıdır.
5. winston churchill (1874 - 1965)
birleşik krallık başbakanı winston churchill'in, ıı. dünya savaşı sırasında abd başkanı franklin d. roosevelt ile kurmuş olduğu başarılı ilişki onun 20. yüzyılın en etkili devlet adamlarının arasında olmasını sağladı. dünya savaşından sonra avrupa konseyi ve nato örgütlerinin kurulmasında oldukça önemli rol oynadı. sovyet rusya tehlikesine karşı "demir perde" terimini ortaya atmıştır.
önemsiz not: churchill (çörçil) tarifi nasıl yapılır?
bir bardağın dibine tercihe göre bir parmak limon suyu ve göreceli bir miktar da tuz ilave edilir.
köpürme ihtimaline karşı da üzerine soda yavaşça ilave edilir ve bir pipet aracılığı ile yavaşça karıştırılır. baş ağrısına çok faydalıdır.
6. franklin d. roosevelt (1882–1945)
siyasetçi ve devlet adamı olan franklin d. roosevelt, ıı. dünya savaşı ve büyük buhran sırasındaki abd'ye başkanlık yaptı. amerika birleşik devletleri tarihinde 4 kez seçilen tek başkan ünvanına sahiptir.
7. francisco franco (1892 - 1975)
20. yüzyılda ispanya'nın iç savaşı sırasında mililyetçi güçlere liderlik eden francisco franco savaşın bitmesiyle ülkeyi tam 36 yıl boyunca dikdatörlükle yönetmiş bir devlet adamı ve liderdir.
8. adolf hitler (1889 - 1945)
teorisyen bir devlet adamı ve nazi almanyası lideri olan adolf hitler, polonya'yı işgal ederek ıı. dünya savaşı'nı başlatan ve holokostu gerçekleştiren siyasi liderdir. 20. yüzyılın en önemli isimi ve dünya tarihini değiştiren isimlerin başında gelmektedir.
9. benito mussolini
italya’daki ulusal faşist parti’nin lideri, italya sosyal cumhuriyeti'nin başkanı olan benito mussolini, ıı. dünya savaşı’nda almanya ile beraber güçlerini birleştirme düşüncesiyle adolf hitler ile beaber hareket eden faşist liderdir. 20. yüzyılda yapmış olduğu faşist katliamlarla tarihte bilinmektedir.
10. vladimir lenin (1870 - 1924)
politik teorisyen vladimir lenin, rus komünist partisinin öncüsü, bolşevik devriminin lideri, sovyet soyalist cumhuriyeti birliği'nin mimarı ve ilk başkanı olan devrimci rus liderdir. politik ve ekonomik bir akım olan leninizmin kurucusudur.
11. josef stalin (1878 - 1953)
vladimir lenin'in ölümündenden sonra sscb'nin başına geçen devlet adamı ve askeri liderdir. ekim devrimini gerçekleştiren lider ve ıı. dünya savaşının meşur ordusu kızıl ordusu'nun başkomutanıdır.
12. mao zedong (1893 - 1976)
askeri lider, devlet adamı ve teorisyen bir devrimci olan mao zedong, çin komünist partisinin öncü ismi ve çin halk cumhuriyeti'nin kurucusudur.
13. saddam hüseyin (1937 - 2006)
1979 yılında iktidara gelen saddam hüseyin ırak’ın devlet başkanı olarak görev yapmıştır. arap milliyetçiliği ve arap sosyalizminin önemli bir lideri haline gelen saddam hüseyin israil hükümeti koyduğu tavırla da arap dünyasında saygınlık kazandı. 11 eylül 2001 tarihinde amerika birleşik devletleri’nde yaşanan terör eylemlerinin ardından saddam hüseyin amerika’nın hedefi olmuştur.
14. che guevara (1928-1967)
fidel castro ile beraber küba devrimi'ni gerçekleştirmiş olan marksist bir devrimcidir. günümüzde belirli çevreler tarafından ikonik bir kahraman olarak adledilmektedir.doktor, yazar, askeri lider ve devlet adamı ve olan che guevara fidel castro ile beraber küba devrimi'ni gerçekleştirmiş olan marksist bir devrimcidir. günümüzde belirli çevreler tarafından ikonik bir kahraman olarak adledilmektedir.
15. fidel castro (1926 - 2016)
che guevara ile beraber küba devrimi gerçekleştiren fidel castro küba'nın efsanevi marksist devrimci lideridir. castro, küba başbakanlığı, devlet başkanlığı ve küba kominist partisi birinci sekreterliği görevini yaptı ve uluslararası alanda oldukça önemli bir rol oynadı.

696-) antonov an-225 mriya
merkezi ukrayna'da bulunan antonov tasarım bürosu tarafından yapılmış stratejik hava taşıtıdır. "buran uzay mekiğini" taşıma amaçlı yapılmıştır. an-124 modelinin daha büyük halidir. mriya ukrayna dilinde "hayal" demektir. kargo taşımacılıkta kullanılan bu uçaktan sadece bir adet mevcuttur.
en büyük kalkış ağırlığı alanında dünyanın en büyük uçağıdır. ilk uçuşunu yaptığı yılda (1988) en yakın rakibi olan lockheed c-5 galaxy'den de %50 daha büyük idi. uluslararası havacılık federasyonu tarafından guinnes rekorlar kitabı'na 240 alanda aday gösterilmiştir.
27 şubat 2022 tarihinde rusya-ukrayna savaşı sırasında rus güçleri tarafından imha edildiği ukrayna dışişleri bakanı dmitro kuleba tarafından açıklanmıştır.

697-) abd'deki bebek maması krizi
pudra içerikli bebek maması nedeniyle 4 bebeğin ağır hastalanması ve 2'sinin yaşamını yitirmesinin ardından fda, abbott'un michigan'daki tesisinde inceleme başlatmıştı. fabrika, şubat ayında bakteri riski nedeniyle kapatılırken, bazı ürünler "güvensiz" olduğu gerekçesiyle toplatılmıştı.
abd'de tedarik zincirindeki aksamaların da etkisiyle zirve yapan "bebek maması krizi" nedeniyle aileler son aylarda raflarda bebek maması bulmakta zorlanırken üreticiler de tam kapasite çalışmalarına rağmen yoğun talebe yetişemediklerini bildirmişti.
bir süredir bebek mamasında tedarik sıkıntısı yaşanan abd'ye avrupa'dan ilk sevkiyatın gerçekleştiği bildirildi. (mayıs 2022)

698-) avrupa yayın birliği (ebu) medya zirvesi
trt'nin ev sahipliğinde 23 ve 24 mayıs'ta istanbul'da düzenlenecek. trt'nin de üyesi olduğu ebu temsilcileri, salgın nedeniyle iki yıl sonra ilk defa yüz yüze düzenlenecek etkinlikte buluşacak. (mayıs 2022)

699-) etimesgut belediye ampute spor kulübü
polonya'da düzenlenen ampute futbol şampiyonlar ligi'nin finalinde wisla krakow'u 5-2 yenerek şampiyon oldu. (mayıs 2022)

700-) vakıfbank kadın voleybol takımı
cev şampiyonlar ligi'nde şampiyonluğa ulaşarak tarihi başarılarına bir yenisini daha ekledi.
slovenya'nın başkenti ljubljana'da düzenlenen cev şampiyonlar ligi süper finali'nde italya'nın ımoco volley ekibini 3-1 yenen sarı-siyahlı takım, avrupa'nın kulüpler düzeyindeki en büyük kupasını 5. kez müzesine götürme başarısı gösterdi.
vakıfbank, cev şampiyonlar ligi'nde 2011, 2013, 2017 ve 2018'in ardından 2022 yılında da şampiyonluğa ulaştı. (mayıs 2022)